Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi (AİHM), Edirne F Tipi Cezaevi’nde tutuklu bulunan eski HDP Eş Başkanı Selahattin Demirtaş’la ilgili kararını yarın açıklayacak. AİHM, vereceği kararda, Demirtaş’ın tutukluluğunun hukuki olup olmadığını değerlendirecek. Ancak bu noktada AİHM’nin yapacağı yorum da önem taşıyor. AİHM, olası bir ihlal kararının gerekçesini Demirtaş’ın siyasi kimliğine dayandırırsa Türkiye açısından da bir ilk gerçekleşecek. Bu durumda, Türkiye’nin muhalif kimliği nedeniyle bir siyasiyi tutuklayarak Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’ni ihlal ettiği sonucu doğacak. AİHM, olası bir ihlal kararını Demirtaş ve avukatlarının iddia ettiği doğrultuda dokunulmazlıklarla ilgili sürece dayandırırsa, siyaseti de etkileyecek büyük bir tartışma başlayacak. Kararın Demirtaş için tahliye yolunu açma ihtimali de bulunuyor.
4 Kasım 2016’da gözaltına alındı
24 Haziran 2018’deki Cumhurbaşkanlığı seçiminde tutuklu olmasına rağmen yarışarak tarihe geçen Demirtaş, iki yılı aşkın süredir cezaevinde.
Demirtaş hakkındaki süreç, 20 Mayıs 2016’da dokunulmazlıkların kaldırılmasına yönelik anayasa değişikliğinin kabulü ile başladı. Dokunulmazlığı kaldırıldıktan sonra bunun anayasaya aykırı olduğunu savunan ve diğer HDP’li vekiller gibi ifade vermeye gitmeyi reddeden Demirtaş, 4 Kasım 2016’da gözaltına alındı. Demirtaş, o dönem HDP Eş Genel Başkanı olan Figen Yüksekdağve dokuz HDP’li vekil ile birlikte “suç işlemek amacıyla örgüt kurmak”, “terör örgütü üyeliği,”, “örgüt adına suç işlemek”, “propaganda” gibi gerekçelerle tutuklandı.
Dosyanın tamamı konuşmalardan
Tutuklandığı dönemde Demirtaş hakkında savcılıklar tarafından hazırlanarak dokunulmazlığının kaldırılması istemiyle Meclis’e gönderilen 96 fezleke vardı. Bunlardan 31’i Diyarbakır Başsavcılığı’nca birleştirilerek “ana dosya” haline getirildi. Diyarbakır 8. Ağır Ceza Mahkemesi’ne açılan bu ana dava, daha sonra güvenlik gerekçesiyle Ankara’ya nakledildi. Dosyadaki suçlamaların dayanağı olarak Demirtaş’ın dokunulmazlığının bulunduğu dönemde yaptığı konuşmalar gösterildi. Sadece bu dosyadan 142 yıla kadar hapsi istenen Demirtaş, ilk savunmasını tutuklandıktan 460 gün sonra yapabildi ve yargılanmasının bütünüyle dayanaksız olduğunu söyledi.
1,5 yıl sonra işleyen “öncelik”
Demirtaş hakkında bu dava dışında konuşmaları nedeniyle açılmış çok sayıda dava sürüyor. Demirtaş, HDP’li Sırrı Süreyya Önder ile birlikte bu dosyalardan birinde mahkum da oldu. İstanbul 26. Ağır Ceza Mahkemesi, 2013 Nevroz kutlamalarında yapılan konuşmalardan dolayı Demirtaş’a 4 yıl 8 ay, Önder’e 3 yıl 6 ay hapis cezası verdi. Ancak bu cezalar kesinleşmedi ve infazı henüz başlamadı.
Demirtaş’ın AİHM’ye yaptığı başvuru, tutuklandığı ana dava ile ilgili. Tutukluluğunun anayasa ve CMK’ya aykırı olduğunu savunan Demirtaş, diğer HDP’lilerle birlikte Anayasa Mahkemesi’ne başvurdu. Ancak Anayasa Mahkemesi süreci uzayınca Demirtaş AİHM’ye gitti. Bu süreçte Anayasa Mahkemesi, HDP’lilerin tutukluluk dosyalarını incelemeye başladı ve tamamını benzer gerekçelerle reddetti. Mahkeme, dokunulmazlıklarının kaldırılmasından sonra tutuklanan HDP’lilerle ilgili sürecin anayasaya uygun olduğunu savundu. Bu kararlar verilirken diğer HDP’liler de AİHM’ye başvurdu. AİHM, başvuruları kabul edilebilir bularak Türkiye’den savunma istedi. Ancak tutuklu yargılamadan dolayı çarpıcı bir karar da vererek, Demirtaş ve HDP’lilerin “öncelik” talebini yerinde buldu. 27 Temmuz 2017’de verilen bu karara rağmen dosyalar bugüne kadar karara bağlanmadı.
Türkiye’nin savunması
AİHM, tutuklu vekillerin dosyalarını birleştirerek Türkiye’den savunma istedi. Türkiye, geçen yıl mahkemeye gönderdiği 130 sayfalık savunmada, iç hukuk yollarının tüketilmemesi nedeniyle başvuların reddini talep etti. İddialara da yanıt veren Türkiye, ifade vermesi nedeniyle 6 Eylül 2016’da davetiye gönderilen Demirtaş’ın ifadeye gitmeyeceğini bizzat Meclis kürsüsünden açıkladığını anımsattı. Adalet Bakanlığı’nın hazırladığı savunmada, Demirtaş’ın usule uygun gözaltına alınarak sorgulandığı kaydedildi. Savunmada, HDP’li vekillerin başvurusu üzerine Anayasa Mahkemesi’nin de “yasaya aykırı tutukluluk”, “ifade özgürlüğü ve siyasal faaliyette bulunma hakkının ihlali”, “soruşturma dosyasına kısıtlama getirilmesi” iddialarını reddettiği anımsatıldı.
Ortak karar
Savunmada, ifade vermeye gitmeyen vekillerin kaçma ihtimalleri bulunduğu ifade edilirken, Türkiye’nin çok sayıda terör örgütünün hedefinde olduğu, bazı terör örgütlerinin de siyasetçiler tarafından desteklendiği kaydedildi. Dokunulmazlıkların kaldırılması kararının AKP, MHP ve CHP’nin oylarıyla verildiği, bunun da tutuklamanın muhalefeti engellemek amacını taşıdığı iddiasını boşa düşürdüğü savunuldu. Savunmada, dokunulmazlıkların kaldırılmasıyla iktidar partisi dahil diğer partilerin vekilleri için de yargı yolunun açıldığına da dikkat çekildi.
Yarın açıklanıyor
AİHM, bu uzun sürecin ardından Demirtaş kararını yarın açıklayacak. AİHM’nin, Demirtaş ve HDP’li vekillerin dosyalarını birlikte açıklaması bekleniyordu ancak sürpriz biçimde mahkeme, sadece Demirtaş kararını açıklayacağını geçtiğimiz Cuma bildirdi. AİHM’nin yazılı açıklamasında, Demirtaş’ın makul bir süre içinde yargılanma, ön duruşma öncesi gözaltı ve tutuklu yargılanmayla ilgili iddialarının karara bağlanacağı vurgulandı. Bunun yanısıra ifade özgürlüğü ve hakların sınırlandırılmasıyla ilgili iddiaların da karara bağlanacağı bildirildi.
En kritik karar
AİHM’nin vereceği karar siyaseti de yakından etkileyebilecek. AİHM, Demirtaş’ın başvurusunu esastan reddedebilecek. Ancak ihlal kararı verirse, bu kararı AİHS’nin hangi maddesine dayandıracağı ve nasıl gerekçelendireceği büyük önem taşıyacak. Seçeneklerden bazıları şunlar:
AİHM, sadece Demirtaş’ın tutuklanmasının haklı olmadığı konusunda AİHS’nin 5. maddesine dayalı bir tespit yapabilecek. Bu durumda avukatları, tahliye edilmesine yönelik bir süreç başlatabilecek. Daha önce de AİHM, Türkiye için bu yönde çok sayıda karara imza attı.
AİHM, kişi hürriyetinin ihlali başlıklı AİHS’nin 18. Maddesine dayalı bir mahkumiyet kararı verirse, bu, Türkiye açısından bu maddeden ilk mahkumiyet olacak. Bu durumda, Demirtaş’ın, muhalif kimliği nedeniyle tutuklandığı iddiası da karşılık bulmuş olacak.
AİHM, Demirtaş ve avukatlarının iddia ettiği gibi dokunulmazlıkların kaldırılmasıyla ilgili bir ihlal tespit ederse, bu kez tüm tutuklu vekilleri hatta tutuksuz yargılananları kapsayan bir sonuç doğacak. Zayıf da olsa AİHM’nin bu iddia için de yorum yapabileceği ifade ediliyor.
“Kritik sonuçları olur”
Mülkiyeliler Birliği İnsan Hakları Merkezi Müdürü Kerem Altıparmak, davanın seyri ve olası sonuçları konusunda şunları söyledi:
“AİHM, genellikle iki üç hafta önceden karar açıklayacağını taraflara bildirir. Demirtaş dosyasında avukatlarına bu bilginin gelmediğini, Cuma günü açıklama ile kararın açıklanacağının öğrenildiğini biliyoruz. AİHM, bana göre çok yanlış olsa da vekillerin başvurularını birleştirmişti. Buna rağmen şimdi sadece Demirtaş kararını açıklıyor. Demirtaş, İdris Baluken gibi tutuklandığı dosyadan hüküm giymedi. Bu da kararı daha kritik hale getiriyor. Mahkemenin açıklamasından esasa geçildiğini anlıyoruz. Yani iç hukuk yollarının tüketilmediği bir gerekçeyle usulden reddedilmemesi, esas bakımından hak ihlalini tartıştığı anlamı taşıyor. Kritik sonuçları olabilir.
“Muhalif olduğu için mi?"
Buradaki tek mesele haksız bir tutuklama var mı ya da makul sürede bu kişi yargılanıp, serbest bırakıldı mı sorusuna yanıt verilmesi değil. Bir iddiası daha var avukatların. Demirtaş’ın muhalif bir siyasetçi olduğu için tutuklamanın siyasi amaç taşıdığı iddia ediliyor. Mahkeme olası bir ihlal kararında sadece tutuklama haklı mı, makul sürede karara bağlanmış mı gibi konuları içeren 5. madde açısından karar verebilir. Ama kişi hürriyetinin ihlali ile ilgili 18. Maddeden mahkumiyet verirse bu ilk olur. Bu maddeye dayanması, başvurucuların ‘siyasi kimliği nedeniyle tutuklandı’ iddiasını destekler. AİHM, ihlal kararı verdiği Mehmet Altan ve Şahin Alpay dosyasında 18. madde incelemesi yapmadı. Ama burada 18. maddeye bakılması ihtimali daha güçlü. Eğer bakarsa Türkiye açısından ilk olacak.
Tahliye ihtimali
Şahin Alpay ve Mehmet Altan arasında bir fark vardı. Şahin Alpay hakkında kesinleşmiş karar olmadığı için tahliye de talep etti AİHM. Mehmet Altan mahkum olduğu için bunu demedi. Demirtaş’ın mahkum olduğu dosya ile tutuklu olduğu dosya aynı değil. Bu nedenle tahliye yorumu da yapılabilir olası bir ihlalde. Tahliyesine gerek görülüp görülmeyeceği önemli nokta. Gerekeni yap tarzında bir şey diyecek mi, göreceğiz.
Dokunulmazlık tartışması
Bir diğer kritik husus, tutuklama yasaya uygun mu konusunun bir ayağı da dokunulmazlığının kaldırılması. Demirtaş kendisi de söylüyor, başvuru dilekçesinde de var. Başvurucular, dokunulmazlığı bu şekilde kaldırıp yargılayamazsınız diyor. AİHM, ihlali buradan bulursa, radikal sonuçları olur. Oradaki iddia şu Demirtaş, 2013’te konuşuyor. Bu konuşmayı yaptığı sırada bu kişi hukuken sorumlu tutulacağını öngörebilir miydi? Yani yaptığın eylem hukuken öngörülebilir mi? Yasama sorumsuzluğu bizde kürsüden yapılan konuşmalar gibi dar algılanıyor. Ama dosyada Demirtaş’ın bir parti lideri olarak ister kürsüde ister dışarıda görüşlerini açıklayabileceği, bunun kürsü dokunulmazlığı kapsamında olduğu iddiası var. Bu kişinin hırsızlık yapmadığı, insan öldürmediği, konuşma yaptığı ve o tarihte bunun suç olacağını öngöremeyeceği belirtiliyor. Yasal öngörülebilirlik testi yerine gelmemiş deniliyor. Venedik Komisyonu’nun dokunulmazlıkla ilgili raporunda da benzer saptamalar var. AİHM’nin bu yolla bu değerlendirmeyi yapma ihtimalini de dışlamıyorum.”
Türkçe karakter kullanılmayan ve büyük harflerle yazılmış yorumlar onaylanmamaktadır.