Araçlarla ya da yürüyerek eve dönüş başladı.
15 aydır yerlerinden edilen Gazzeliler için mesafe uzun değil. Gazze Şeridi küçük bir yer ama bu yolculuk İsrail'in saldırılarıyla yerle bir olan bölgede umutsuz ve belirsiz bir geleceğin başlangıcı.
Karşı karşıya olunan insani krizin boyutlarını anlayabilmek kolay değil.
Aylardır sığındığı Deyr el Balah'tan kuzeye yola çıkmaya hazırlanan Gazzeli gazeteci Ghada el-Kurd "Tesis yok, hizmet yok, elektrik yok, su yok, altyapı yok. Sıfırdan yeniden başlamak zorundayız" diyor.
BM Filistinli Mültecilere Yarım Kuruluşu UNRWA'dan Sam Rose "Çatışmaların başlamasından bu yana görmediğimiz düzeyde yardım akışı başladı. Gıda, su, battaniye, hijyen ürünleri gibi temel ihtiyaçları karşılayabiliyoruz. Ama bunun ötesinde, bu çok, çok uzun bir yol" diyor.
Gazze'de kıyamet gününü andıran yıkıntılar arasında barınma imkanı bulmak uzun vadeli ve dev sorunlardan biri olacak.
Savaşın ilk haftalarında 700 bin kişi Gazze kenti ve çevresindeki bölgelerden kaçtı. Sayısı bilinmeyen, belki de 400 bin kadar kişi de kalmayı seçti.
Geride bıraktıkları bazı yerler tamamen yok edilmiş durumdayken, bazıları da kısmen ayakta.
BM, Gazze'deki yapıların yüzde 70'nin yıkıldığını ya da hasar gördüğünü tahmin ediyor. En büyük yıkım da bölgenin kuzeyinde.
Savaştan önce yarısı Gazze'nin en büyük mülteci kampında 200 bin kişiye barındıran Cebaliye tamamen yok oldu.
Birçok kişi için, çadırda yaşam sona ermiş olmayacak.
Gazze yönetiminin tahminlerine göre Gazze Şehri ve kuzeyindeki insanlar yıkılan evlerine dönerken 135.000 çadır ve karavana ihtiyaç olacak.
BM, Ağustos'tan bu yana sınırda mahsur kalan 20 bin çadırla birlikte, büyük miktarlarda branda ve şilte getirebildiğini söylüyor. Ancak büyük barınma talebi karşısında zorlanacaklarını vurguluyorlar.
Sam Rose "Dünyanın herhangi bir yerinde yardım faaliyetleri için üretilmiş bu kadar çok çadır yok" diyor.
Savaş boyunca kuzeyde kalmayı başarabilenler, zaten büyük bir sorun olan barınmanın, siviller bir yıldan uzun süre önce terk ettikleri evlerine geri dönünce daha da büyüyeceğini belirtiyor.
Ailesi Cebeliye'den kaçan ama bölgenin kuzeyinden gitmeyen Esma Tayeh "Dev bir zorun var çünkü insanlar güneydeki akrabalarının ve arkadaşlarının evlerinde kalıyordu. Şimdiyse bu evleri boşaltıp, sahiplerine geri vermek zorundalar. Yani, bir tür yerinden olma durumu yeniden başladı" diyor.
Esma, kaldığı binada zaten dört ailenin olduğunu ve üç ailenin de yakında taşınmasının beklendiğini anlatıyor. Alan ve mahremiyet olmamasının şimdiden gerilimlere yol açtığını vurguluyor.
Mültecilerin geri dönüşünün başka domino etkileri de var.
Esma "Bugün pazara gidip, ilk kez donmuş balık almak istedim. Ama satıcılar daha şimdiden fiyatları yükseltmiş" diyor.
Zaten kıt bulunan su ve elektrik tedariki üzerindeki baskının da artması bekleniyor.
Ancak bu beklenen zorluklara karşın, dönenler bazen iyimser ifadelerle rahatlamalarından ve beklentilerinden söz ediyor.
BBC'ye konuşan bir kadın "Sonunda rahatlık bulabileceğimiz kuzeye dönmekten çok sevinçliyiz. Güneyde maruz kaldığımız acıları geride bıraktık ve Beyt Hanun'daki haysiyetimize döndük" diyor.
Gazze Şeridi'nin kuzeydoğu köşesindeki, İsrail sınırına yakın Beyt Hanun'dan gelen son tanıklıklar, kentin tanınmaz hale geldiğini aktarıyor.
Peki, ABD Başkanı Donald Trump'ın insanların geçici ya da kalıcı olarak Mısır ya da Ürdün'e gitme önerisi?
Mısırlı ve Ürdünlü yetkililer öneriyi hızla kınadı. Her iki ülke de travma geçirmiş mültecilerin birden gelişinin sosyal yaşama ve güvenliğe etkilerinden kaygılı.
Ürdün Dışişleri Bakanı Ayman Safadi "Ürdün Ürdünlüler, Filistin de Filistinliler için" dedi. Ürdün zaten 2,4 milyon kayıtlı Filistinli mülteciye ev sahipliği yapıyor.
İsrail Başbakanı Binyamin Netanyahu'nun aşırı sağcı kabine üyeleri ise Trump'ın önerisini memnuniyetle karşıladı.
İsrail'in Gazze Şeridi'ni ilhak etmesini ve yerleşimlere açmasını savunan Maliye Bakanı Bezalel Smotriç "harika bir fikir" dedi.
Smotriç, geçen yıl da destekçilerinin katıldığı bir konferansta Gazze nüfusunun şu andaki haline kıyasla yarı yarıya azaltılmasını beraberinde getirecek bir durum yaratmaktan" bahsetmişti.
Gazze hızla yeniden inşa edilmez ve Gazzelilere daha iyi bir gelecek umudu verilmezse, Smothrich istediğini elde edebilir.
Gazeteci Ghada el-Kurd'a göre, "Birkaç ay neler olacağına bakacaklar. Her şeyi kaybetmişlerse ve yeniden inşa süreci gecikirse, İnsanlar Gazze'de kalmayacaktır".
Savaşın başladığı Ekim 2023'ten bu yana 150 bin dolayında kişi Gazze'yi terk etti.
Ghada, maliyeti karşılayabilen başkalarının da bu yolu izlemesini beklediğini, Arap dünyasında ya da ötesinde yeni bir gelecek arayabileceklerini söylüyor. En yoksullar ve tehdit altındakiler ise geride kalacak.
"Trump'ın insanların daha iyi bir yaşamı hak ettiğini söylemesine katılıyorum. Ama bu neden Gazze'de olmasın ki?" diye soruyor.
Türkçe karakter kullanılmayan ve büyük harflerle yazılmış yorumlar onaylanmamaktadır.