Dünyanın en büyük felaketi İspanyol gribi Ne zaman görüldü? Bu salgına neden İspanyol gribi dendi?

20. yüzyılın en büyük felaketlerinden bir tanesi de Birinci Dünya Savaşı'nın sonlarına doğru ortaya çıkan salgın İspanyol gribiydi. 1918 yılının ilkbaharında Amerika'nın Kansas City şehrinde ortaya çıkan ve İspanyol gribi olarak adlandırılan grip salgını, milyonlarca insanın ölümüne yol açtı. Savaş dönemi olması bu hastalığın dünyanın dört bir yanına rahat bir biçimde yayılmasını oldukça kolaylaştırdı. Salgını önlemek için aşı uygulamaları yapılsa da bu gribin yayılmasını önleyemedi.

Bazen bir virüs dünyadaki tüm ordulardan daha fazla tahribata neden olabilir. 1918 yılında Birinci Dünya Savaşı'nın sonuna doğru ortaya çıkan İspanyol Gribi, Pasifik adalarından kutuplardaki küçük köylere kadar dünyanın dört bir yanına kadar yayıldı. Bu grip, dünya nüfusunun üçte birine bulaşarak yaklaşık 50 milyon insanın hayatını kaybetmesine neden oldu. Bu Birinci Dünya Savaşı'nda hayatını kaybeden insanların üç katıdır.

İspanyol gribinden sonra insanlık, dört küresel grip salgını ile daha karşılaşsa da hiçbiri bu grip kadar felaketle sonuçlanmadı. İspanyol gribinin ilginç özelliklerinden bir diğeri de beklenenin tersine, yaşlılar ve çocuklardan daha çok genç ve sağlıklı insanları etkilemesidir. Hayatını kaybedenlerin büyük bölümü, 20'li yaşların sonlarındaki insanlar oldu. İspanyol gribine yakalanma ve ölme riski en yüksek 20-40 yaş grubundaki erkekler ve hamile kadınlarda görülüyordu. Bu nedenle de pek çok aile eve kazanç getiren kişiden mahrum kalıp çok sayıda çocuk kimsesiz kaldı. Araştırmacılar tarafından bu hastalık karşısında insanların metabolizmasını bu kadar zayıf kılan şeyin ne olduğunu hala gizemini koruyor.

İnsanın bağışıklık sistemi en etkili savunmasını ilk karşılaştığı grip virüsüne karşı oluşturur. Ancak gribe yol açan virüsler sürekli yapısal değişim geçirir. Virüsün yüzeyinde kısaca H ve N olarak bilinen iki ana antijen vardır. Antijen, vücuda girdiğinde bağışıklık sistemi tarafından antikor üretimine yol açan yabancı moleküllerdir.

1918'de genç yetişkinlerin ilk karşılaştığı virüs türü olan H3N8 daha sonra büyük salgına yol açan türden H1N1'den daha farklıydı ve onların bağışıklık sistemi esas olarak ilkine karşı hazırlık yaptı. Yaşlılar ise 1830'larda ortalıkta dolaşan H1 veya N1 antijeni ile tanışık olduğundan büyük salgından fazla etkilenmedi.

H1N1 virüsünden kaynaklanan hastalığa, İspanyol gribi denmesinin sebebi ise ilk olarak İspanya'da görünmesi değildir. İspanya, I. Dünya Savaşı'na katılmadığından dolayı, savaşa katılan ülkelerde uygulanan sansürün İspanya'da uygulanmıyor olmasıydı. I. Dünya Savaşı sırasında hastalık tüm dünyayı kasıp kavururken, savaştaki ülkeler kamuoyunun salgından haberdar olmasını istemedikleri için sansür uygulamışlardı. Bu nedenle hastalık kamuoyu tarafından ilk olarak İspanya'da fark edilmiş ve bu nedenle Flu-Pandemik, İspanyol gribi adını aldı.

Dünya çapında yayılan bu hastalıktan en fazla ölenler Asya ve Afrika'daydı. Asya'daki bir hastanın ölüm ihtimali Avrupa'dakinin 30 katıydı. Ancak kıtaların kendi içinde de önemli farklılıklar görülüyordu. Asyalı bir hastanın hayatta kalma ihtimali, Avrupalı bir hastanın hayatta kalma ihtimalinin 30'da 1 i kadardı. Avrupa içinde de ülkeler arasında çok ciddi farklar vardı. Danimarka'da nüfusun yüzde 0,4'ü hastalık sonucu yaşamını yitirirken, Macaristan'da bu oran üç katına çıkıyordu.

Fakat bu oranlar salgın sırasında görülmüyordu. Fakat daha sonra istatistikler üzerinde on yıllardır süren çalışmalar bunun esas olarak sosyo-ekonomik farklardan kaynaklandığını gösterdi. Fakat Paris'te diğer yerlerden farklı olarakken yüksek ölüm oranı en zengin mahallelerde oldu. Ama ölenler ev sahipleri değil, soğuk çatı katlarında kalan hizmetçilerdi. Bütün dünyada hastalıktan en çok etkilenenler kötü beslenen, kötü konutlarda oturan ve doktora gidemeyen yoksul kişilerdi.

Bu büyük salgında hastalığa yakalananların büyük kısmı iyileşmiş olsa da ölenlerin sayısı diğer grip salgınlarından 25 kat daha fazlaydı.

İspanyol gribinin ilk belirtileri solunum güçlüğü ile kendini gösteriyor sonrasında hastaların yüzü kızıl-kahve bir renk alıyordu. Hastaların yüzündeki bu renk daha sonra maviye dönüyor, öldüklerinde ise simsiyah oluyordu. İlginç olan kısım ise ölümün nedeni çoğu vaka açısından gribin kendisi değil, virüsün akciğerde açtığı yaralara yerleşen bakteriler sonucu oluşan zatürreydi.,

Hastaların şikâyetleri ise diş ve saç dökülmesi ile başlıyor, baş dönmesi, uykusuzluk, görme ve işitme kaybından şikâyet ediyorlardı. Hayatta kalanlar ise virüs enfeksiyonu sonrasında depresyon geçiriyordu.

İspanyol gribi tüm dünyayı etkilerken Osmanlı Devleti de bu salgına maruz kaldı. Avrupa üzerinden Osmanlı'ya gelen salgın, Anadolu'nun pek çok yerine de ulaşmıştı. Sadece başkentte İstanbul şehremanetine göre 6403 kişi hayatını kaybetti. İstanbul'daki ölü sayısı ortalaması binde 5,6'dır.

1918'deki grip salgınında en çok etkilenen kesimlerin sayısal oranı hakkında fazla bilgi yok. Güney Afrika'da grip sonucu ebeveynlerini kaybedip kimsesiz kalan çocukların sayısı 500 bini bulmuştu.

Öjenik, yani soy arıtımı inancında olan kişiler, alt soylara tabi olanların ve geri ırkların bu hastalıktan etkilendiğini söylüyor, bunu kurbanların suçu olarak görüyorlardı. Salgının pek de soya takılmadan herkesin sonu olması, bu teorinin zayıflamasında etkili oldu. Zenginler arasında da çok sayıda ölüm vardı. Bireysel önlemlerin yetmediğini, soruna toplumsal seviyede müdahale etmek gerektiği anlaşıldı.

1920'lerden itibaren kamuda da bu mantalite değişiminin etkisi görüldü. Hasta takipleri iyileştirildi, ücretsiz sağlık hizmeti verilmesi fikri benimsendi. 1920'lerden sonra geçirilen bu hastalıkla birçok ülkede sağlık bakanlıkları yeniden düzenlendi, daha iyi hastalık takibi yapılmaya, sağlık hizmetlerinin ihtiyacı olan herkese ücretsiz sunulması anlayışını sağladı.