Her yıl Türkiye Cumhuriyeti Lefkoşa Büyükelçiliği Kalkınma ve Ekonomik İşbirliği Ofisi tarafından hazırlanan KKTC Ekonomik Durum Raporu yayınlandı. Rapor’da Güney Kıbrıs ekonomisi de mercek altına alındı.
Raporda 2008 yılsonuna doğru ABD kaynaklı küresel finans krizinin başlaması ve krizin Avrupa’ya sıçramasının Rum ekonomisini de olumsuz etkilediği ve 2009 yılında 1975 yılından sonra ilk defa ekonominin küçüldüğüne vurgu yapılıyor.
Kriz süreci ve sonrasında yaşanan gelişmeler raporda şu şekilde açıklanıyor:
2008 yılında küresel ölçekte bu olumsuzluklar yaşanırken, iç siyasette de ilk defa AKEL partisi adayının (DemetrisChristofias) seçilmesi, Avrupa Birliği ve Euro’ya geçiş sürecinde izlenen liberal politikalardan sapılmasına yol açmıştır. Uygulanan genişletici mali politikalarla, 2008 yılında kamu personel ücretlerinin GSYİH’ye oranı %14,6 iken 2012 yılında %15,8’e, sosyal transfer harcamaları ise %12,2’den %15,1’e yükselmiştir. Vergi gelirleri ise %43,1’den %40’a düşmüştür. AKEL tarafından uygulanan bu politikalar sonucunda 2008 yılında kamu borcunun GSYİH’ye oranı %49 iken 2012 yılında %86’ya yükselmiştir (Michaelides , 2014).
Suriye’ye gitmek üzere gönderilen mühimmatların içerisinde olduğu bir geminin el konularak çekildiği EvangelosFlorakis deniz üssünde, 2011 yılı Temmuz ayında meydana gelen patlama ve ülkenin en büyük elektrik santrali olan Vasillikos santralinde yol açtığı hasar zor durumdaki ekonomiye bir darbe daha vurmuştur. Patlamanın maliyetinin 2,4 milyar Euro (GSYİH’nin %14’ü) olduğu hesaplanmakla birlikte, yaşanan elektrik kesintileri ve enerji tasarrufu uygulamaları turizm ve diğer hizmet sektörlerini de olumsuz etkilemiştir (Kouloudi , 2014).
Küresel finans krizine ilave olarak Yunanistan’da yaşanan ekonomik kriz en çok Rum ekonomisini olumsuz etkilemiştir. Yunanistan ile yapılan %20’lik dış ticaret hacmi olumsuz etkilenmiş, asıl öldürücü darbe ise Rum bankaların Yunan vatandaşlarına verdiği kredilerin geri ödenmemesi ile bankaların portföyünde önemli bir yer tutan Yunan devlet bonolarındaki erime olmuştur.
Finans krizi ve Yunanistan’daki krizin birleşmesi neticesinde; diğer Avrupa ülkelerine kıyasla GSYİH’ye göre daha büyük ölçekte (kriz esnasında yaklaşık 8 katı) olan bankacılık sektörünü iflasa sürüklemiştir. Troyka ile görüşmeler esnasında bankalar kapalı kalmak zorunda kalmıştır. En büyük iki bankadan biri yeniden yapılandırılırken diğeri tasfiye edilmiş ve bankalarda 100 bin Euro üzerindeki mevduatların %37,5’i tıraşlanmıştır.
2010 ve 2011 yıllarında sırasıyla %1,3 ve %0,4 büyüyen ekonomi, krizin başlangıç yılı olan 2012’de %2,9 küçülmüştür. Krizin derinleştiği 2013 yılında ise %5,8 ile tarihi bir küçülme yaşanmıştır. Daralma 2014 yılında da %1,3 ile devam etmiştir. Troyka ile yapılan anlaşmanın başarılı şekilde uygulanması ve alınan sıkı mali tedbirlerin sonucunda ekonomi toparlanma sürecine girmiş ve 2015 yılında %2, 2016 yılında %4,8 büyüme gerçekleşmiştir. 2017 yılında toparlanma süreci devam etmiş ve ekonomik büyüme %4,2 olmuştur.
2017 yılı büyümesi üzerinde; iç talepte yaşanan canlanma, inşaat sektöründe bir önceki yıla göre %26,8’lik artış ve turizm sektörü başta olmak üzere hizmet sektöründe yaşanan olumlu gelişmeler etkili olmuştur. 2013 yılında toplam yatırımların GSYİH’ye oranı %14,1’e düşmüş iken 2017 yılında bu oran %21,3’e yükselmiştir.
Rapora göre 2007 ve 2008 yıllarında bütçe fazlası veren GKRY bütçesi 2009 yılından itibaren ciddi açıklar vermeye başladı. 2009-2013 yılları arasında bütçe açığının GSYİH’ye oranı %5 civarında gerçekleşti. 2014 yılında ise %9 açık ile en yüksek düzeyine ulaştı.
Raporda 2012-2014 yıllarında Troyka ile yapılan anlaşma çerçevesinde GKRY’de hayata geçirilen düzenlemeler şu şekilde özetleniyor:
Troyka ile yapılan anlaşma çerçevesinde 2012-2014 yıllarında;
- 2012 yılında kamu çalışanlarının ve emeklilerin maaşından %12,5’e varan, 2013 yılında %14,5’e varan ve 2014 yılında %3 kesinti yapılmıştır.
- KDV oranları, mevduattan alınan vergiler, faiz gelirinden alınan vergiler, tekel ürünleri vergisi, şans oyunları vergisi, motorlu taşıtlar vergisi ve akaryakıttan alınanvergiler artırılmıştır.
- Bazı vergi istisna ve muafiyetleri kaldırılmıştır.
- 2016 yılı sonuna kadar kamu çalışanlarının 4.500 kişi azaltılması. Her 4 emekliyeyeni bir istihdam yapılması (sağlık ve güvenlik sektöründe her 5 emekliye 1 kişi)bakanlıklar arasında nakil işlemlerine başlanması ve 1880 kadronun iptal edilmesi hayatageçirilmiştir.
- Sosyal harcamalar azaltılmıştır.
- Kamudaki öğretmenlerin sayısı azaltılmış ve çalışma saatleri artırılmıştır.
Alınan bu tedbirlerin etkisiyle 2015 yılında bütçe açığı 236 milyon Euro’ya ve GSYİH’nin%1,3’üne gerilemiştir. 2016 ve 2017 yıllarında ise sırasıyla 60 ve 344 milyon Euro bütçe fazlası verilmiştir.
Raporda ayrıca Güney Kıbrıs Kooperatif Merkez Bankası’nın kötü yönetim ve özensizce verilen krediler nedeniyle tahsil edilemeyen kredilerinin artması ve bu kısırdöngüden kurtulamayarak Haziran 2018 sonunda parçalanarak operasyonlarına son verilmesine ilişkin süreç detaylı bir şekilde inceleniyor.
Türkçe karakter kullanılmayan ve büyük harflerle yazılmış yorumlar onaylanmamaktadır.