KIBRISLI BİR MEYDAN ŞAİRİ : ÂŞIK KENZİ

Şiirlerine bakıldığı zaman isminin İbrahim Kasım olduğunu gördüğümüz Âşık Kenzi’nin hayat hikayesini Riyâz-ı Belde-i Edirne’den öğrenmekteyiz. 1796 yılında Lefkoşa’da  Kıbrıs'ta doğan Âşık Kenzi, henüz on on iki yaşlarında iken Anadolu'ya göç ederek Bektaşi tekkelerinde yetişmiştir. Hayatını saz şairliği ile kazanmaya başlamış, Anadolu'nun güney ve batısındaki kentlerin çoğunu dolaştıktan sonra Edirne'ye geçmiş, orada evlenip kalmıştır. Hayata da yine orada veda etmiştir. Yaşadığı dönemin en ünlü meydan şairlerinden olan Kenzi’nin 45 yıl gibi kısa bir hayat sürdüğü ve geride bir divan oluşturacak kadar şiir bırakmış olduğu, bunların üç kitap halinde yayınlandığı ve kısa yaşamına çok şey sığdırdığı görülmektedir. Âşık Kenzi, çok özendiği divan şairleri gibi kendisinin de divan sahibi olduğunu belirtmiş olmasına rağmen, yazılı olarak bir divanı oluşmamıştır. Ahmed Badi Efendi (1839-1905) Kenzi’nin bir divanı olmadığını belirtmiştir. Mısır Valisi Mehmed Ali Paşa’ya yazdığı kasidenin sonu yok olmakla beraber, “bülbül” redifli gazelinin son iki mısraının eksik olduğu görülmektedir. Bugün Âşık Kenzî hakkında en güvenilir bilgileri, Kıbrıslı araştırmacı Harid Fedai’nin “Kıbrıslı Âşık Kenzi Divânı” adlı eserinden almaktayız. Şüphesiz Kenzi, bir Divân oluşturma çabasında imiş, gazellerini “müretteb bir divan” içinde toplamak istemiş, fakat ömrü kâfi gelmemiştir. Âşık Kenzî; Klasik edebiyat ve Âşık edebiyatı alanında eserler verirken, Dinî-Tasavvufî Türk Edebiyatı alanında da eserler vermiştir. 19.yy’da Kıbrıs’ın henüz Osmalı idaresinde olduğu bir dönemde yetişmiş ünlü bir destan yazarıdır. Kıbrıslı araştırmacı Harid Fedai; Edirne’deki Selimiye kitaplığında “Dîvân-ı Kenzî-i Kıbrîsî” külliyatına rastlamış ve bu divanını 3 cilt halinde KKTC Eğitim Bakanlığı arasında yayımlamıştır. Ayrıca Harid Fedai; Kenzi’nin destanları, şiirleri, kasideleri ve gazelleri hakkında çeşitli bildiriler sunmuştur. Eserlerini incelediğimiz zaman görürüz ki Bektâşi tekklerinde iyi bir eğitim görmüş olan Kenzi, destanlarının çoğunu hece vezniyle yazmış olmasına rağmen genellikle şiir ve mersiyelerini ve gazellerini aruz veznine göre yazmıştır. Harid Fedai; Kenzî’nin divanında dokuz destan bulunduğunu tespit etmiştir (Harid Fedâî. Kıbrıs Türk Kültürü-Bildiriler II. 372). Bunlar sırasıyla şöyledir: 1-) Dâsitân-ı Atina 2-) Dâsitân-ı Baltepe 3-) Dâsitân-ı Râsim Paşa 4-) Dâsitân-ı Sül 5-) Dâsitân-ı Pizeren-Kalkandelen 6-) Dâsitân-ı Mesolong 7-) Dâsitân-ı Atina (ikinci kez) 8-) Dâsitân-ı Asakir-i Mansure 9-) Dâsitân-ı Kıbrıs Bu destanlardan ikisi hariç yedi tanesi doğrudan Rumeli ile ilgili destanlardır Gençlik yıllarında Mağrip'te asker iken bir yolunu bularak 1817'de doğduğu yere gelmiş, burada gördüklerini ve geri dönerken gemide uğradığı fırtınayı Macera-yı Sergüzeşt destanında anlatmıştır. Destanın son dörtlüklerinde Mısır Valisi Mehmet Ali Paşa'ya övgüler yağdırır. Yine 1825/26 yıllarında Türk-Yunan savaşlarına katılmış ve izlenimlerini, ikisi Atina, biri Mesolong olmak üzere üç destanda dile getirmiştir. Kıbns'a ikinci kez gelişi ise Ada'da Gâvur İmam isyanının çıktığı günlere rastlar (1833) Dâsitân-ı Kıbrıs bu olaydan doğ- muştur. Gerek katıldığı savaşlar, gerekse bir süre Kalkandelen yöneticisi Abdurrahman Rasim Paşa'nın himayesine girmiş olması yüzünden şairimiz Rumeli'nin çoğu yerlerini gezip görmüş, bunları şiirlerine yansıtmıştır. Destanları ve az sayıdaki bazı koşma ve şarkıları dışında şiirlerinin çoğu aruz ölçüsü iledir. Yaşadığı dönemin en ünlü meydan şairleri arasında anılmaktadır. Geride bir divan dolduracak kadar şiir bırakmış olup bunlar üç kitap halinde yayımlanmıştır. Şiirlerinin bir bölümü, bir tarikat mensubunun dünyaya bakış açısını yansıtır. DÂSİTÂN-I KIBRIS   Sene bin iki yüz kırk tokuz içre Nakl edem dinleyin bir hoş hikâyet Kıbrıs bir meşhur yer Ak Deniz içre Söylenür dillerde bulmuşdur şöhret. Bunlar dört adadır âlemde nâm-dâr Mora, Girid, Kırım, Kıbrıs aşikâr İkisin zabt etdi hile-kâr küffâr İkisi Islâmda bu dem bu sa'at. Girid de uğradı bu temaşaya Bahş oldu Mehemmed Ali Paşaya Medine vakfıdır Kıbrıs yasaya Kudüsle Kıbrısı verir mi Devlet. Fitneden kimsenin yokdur haban Hiledir daima Frengin kârı Fransız Balyozı işbu diyarı Zabt etmeye fitne düşürdi semt semt. Evvel İskeleyi bir bulandırdı İnleyince halkı yakdı yandırdı Vaktin valisini, Kelb, inandırdı Bir pekset yedi kim manend-i âfet Sonra Kırk Sofu'ya gönderdi nâme îğva verdi şeytan gibi îmâme Neşber* ayaklanub kalkdı tamâme Baf Kasabasına girdi nihayet   SON SÖZ: 1839’da Edirne’de ölen Kenzî yaşamının çocukluğu hariç neredeyse tümünü  Kıbrıs dışında geçirmiş olmasına rağmen Kıbrıs’ı unutmamamış ve yaşamının sonlarına doğru Kıbrıs için de 40 dörtlükten oluşan Dâsitan-ı Kıbrıs adlı destanını yazmıştır. Bu destan da dil ve anlatım yönünden oldukça yalın ifadeler içermektedir. Kıbrıs hakkındaki bu destanın son dörtlüğü şöyledir: Mevla esirgesün sagir kibarı Cihan durdukca dur Kıbrıs diyarı Kenziya hatm eyle artık güftarı Ârife kifayet bunca işaret.    (Kenzî Divanı III, 68) Geriye kalan eserlerinin tümü Rumeli ve Balkanları, Balkanlar’daki olayları ve kişileri konu edinmektedir. Onun eserlerine bakarak Osnamlı döneminde Balkanların güzelliklerini sosyal yaşamını, yöneticilerini, kişilerini, dinsel özelliklerini, tekkelerini öğrenebilmekteyiz. Genellikle bizlere Rumeli’yi sevilecek ve yaşanacak bir yer olarak ve bir barış yeri olarak anlatmaktadır. Ne kadar da Kıbrıs dışında yaşamış olsa da Kıbrıslı bir divan şairi olduğunu unutmamıştır ve bunu şöyle ifade etmiştir: “Dimişler şâ’ir-i meydan çıkar mı şehr-i Kıbrısda Dedim Kenzî hakîkatdir fekat bir dâne ben çıkdım”  (Kenzî Divanı II, 209)   KAYNAKÇA Atun, Suna. Kıbrıs Türk Edebiyatı. SAMTAY VAKFI Yayınları:36. Lefkoşa, 2009. Fedai, Harid. Kıbrıs Türk Kültürü Bildiriler 1. Ankara, 2002. Kıbrıs Türk Edebiyatı.KKTC Eğitim Bakanlığı Yayınları. Kasım, 1989. Serdar, Gülgün. Şairlerimiz Şiirlerimiz. Lefkoşa, 2000. Türkiye Dışındaki Türk Edebiyatları Antolojisi. Cilt 9. Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara, 1997. http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/Eklenti/11507,kibrisliasikkenzipdf.pdf?0 http://www.turkceciler.com/kibrisli-asik-kenzi/