KKTC’de Ombudsman

Cumhurbaşkanı Mustafa Akıncı dün önemli bir atamayı gerçekleştirdi. KKTC’nin kuruluşundan itibaren yalnızca iki kez atanan ve 2013 yılından bu yana ise boş olan Ombusman mevkiine Yüksek Mahkeme Yargıcı Emine Dizdarlı atandı. Yıllarca duyduğumuz ve aslında eleştiri oklarını da üzerine çeken bu makamın ne olup ne olmadığını araştırırken hukukçu ve milletvekili Tufan Erhürman’ın Aralık 2013 tarihinde kaleme aldığı bir yazı ile karşılaştım. Anıyorum Tufan hoca’nın yazısının bazı bölümlerini sizlere aktarmak çok daha faydalı olacak. *** Ombudsman, 1985 Anayasası’nın 114’üncü maddesinde düzenlenen bir kurumdur. Maddenin (1)’inci fıkrasına göre, KKTC’de Ombudsman, Cumhurbaşkanlığınca, Meclisin onayı ile atanır. Her şeyden önce, birçok ülkede Parlamento Komiseri (ya da Ombudsmanı) olarak bilinen Ombudsman’ın atanmasında Meclis’in bir “onay makamı” olarak kabul edilmesi kurumun doğasına uygun değildir. Kaldı ki bu düzenleme Cumhurbaşkanı ile Meclis’in çoğunluğu arasında uyumsuzluk bulunan durumlarda Ombudsman’ın atanmasını imkansız kıldığı için işlevsel anlamda da ciddi biçimde sorunludur. Nitekim 1985 Anayasası’nda düzenlenmiş olan Ombudsman kurumu ancak Anayasa’nın yürürlüğe girmesinden 11 yıl sonra kurulabilmiş, o günden beri de bu makama yalnızca iki kişi atanabilmiştir. Birinci Ombudsman olan rahmetli Nail Atalay’dan sonra makam uzun süre boş kalmış, ikinci Ombudsman olan Sayın Feridun Önsav’ın görev süresinin dolmasının ardından da yeniden boşalmıştır. Bugün dünyada yüz civarında ülkede var olan ve özellikle insan hakları ve idarenin denetlenmesi alanında son derece önemli bir işlev yerine getiren bu kurumun, idarenin daha yoğun bir biçimde denetlenmesi gerektiği konusunda bütün yurttaşların görüş birliği içinde olduğu KKTC’de, dünyadaki en verimsiz ve işlevsiz, hatta kimilerine göre gereksiz Ombudsman haline getirilmesi KKTC için utanç vesilesidir. Anayasa’daki düzenleme, yukarıda belirtildiği gibi, Meclis’i bir “onay makamı” derekesine indirgemiş olmak ve Cumhurbaşkanı ile Meclis çoğunluğu arasında uyumsuzluk bulunması durumunda Ombudsman atanmasını imkansız kılmak dolayısıyla son derece olumsuzdur. Bununla birlikte, aslında Anayasa’daki bu düzenleme, Cumhurbaşkanı ile Meclis çoğunluğu arasında bir uzlaşma sağlanmasını gerektirmesi hasebiyle, Ombudsman kurumunun doğasına son derece uygun düşen bir uzlaşma kültürünü gündeme getirmesi açısından bir fırsat olarak da değerlendirilebilir. Bu şartlar altında, birinci görev Sayın Cumhurbaşkanı’na düşmektedir. Sayın Cumhurbaşkanı bir an önce inisiyatif almalı ve kimsenin tarafsızlığından ve bağımsızlığından kuşku duymayacağı bir kişinin (çünkü tarafsızlığına ve bağımsızlığına güvenilmesi Ombudsmanın başta gelen başarı koşuludur) Ombudsman olarak atanması konusunda Meclis’te çoğunluğa sahip partilerle uzlaşma zeminini yaratmalıdır. Aksi halde, bütün dünyada insan hakları ve idarenin denetimi konusunda umut haline gelen ve son derece önemli işlevler yerine getiren bir kurum, bu alanlarda ciddi sorunlar yaşayan KKTC’de işlevsiz kalmaya devam edecek ve her gün yeni bir ülke ombudsman kurmaya çalışır, bu yönde tartışmalar yaşarken, KKTC, var olan bir ombudsman kurumunu kaldırmayı gündemine alan tek