KKTC'nin uçan kuşa bile borcu var!

Bertuğ Topal

Maliye Bakanlığı Hazine ve Muhasebe Dairesi’nden alınan verilere göre KKTC’nin 2014 yılsonu itibarıyla toplam kamu borç stoku 4 milyar 140 milyon TL ve 3 milyar 884 milyon dolariken 2013 yılına göre borç stoğunun yüzde 12,2 oranında ve 1 milyar 433 milyon arttığı kaydedildi.

Kamu borçstokunun milli gelire oranı ise 2014 yılında bir önceki yıla kıyasla 6,7 puan artarak yüzde 154,2’den yüzde 161’e yükseldi.

2015’te daha da arttı

Devletin kamu borç stoku 2014 yılına göre yaklaşık 3 milyar TL daha arttı. 2014 yılında 13.5 milyar TL olan toplam borç 2015 yılında 16 milyar TL’ye yükseldi. 2015 yılı için detaylı bir veri henüz daha açıklanmış değil. 2015 yılında yeni borçlanmaya gidilmediği halde faiz yükü ve kur artışıyla kamu borcunun GSYH’ye oranının 2014’e kıyasla yaklaşık yüzde 25 artarak yüzde 173’e çıktığı değerlendiriliyor.

Toplam stokun yüzde 77’si devlet borcu

2014 yılsonu itibarıyla toplam stokun yüzde 77,3’ünü devlet borcu oluşturuyor. Devlet Borcu kaleminin altında ise T.C. Kredileri, Emekli Sandığı ve İhtiyat Sandığı kaynaklı borçlar bulunuyor.

Bu borçları ise yüzde 15,1’lik ağırlığı ile Devlet Kefaleti Nedeniyle Üstlenilen Krediler izliyor.

Bu borçlar, geçmişte Devlet Kefaleti ile borçlanan KİT’lerin zaman içerisinde borçlarını ödeyemez duruma gelmeleri neticesinde üstlenilen borçlar olarak nitelendiriliyor.

Kıb-Tek ve Sosyal Sigortalar borçları üçüncü sırada

İç borçlarda üçüncü borç yükü ise yüzde 6,9’luk ağırlığı ile Devlet Kefaletli Krediler kalemi. Bu başlıkta KIBTEK ve Sosyal Sigortalar Dairesi gibi kamu bağlantılı kuruluşların halen canlı ve dönen kredilerinin yanı sıra KKTC Kalkınma Bankası Tahvilleri, Eti Teşebbüsleri ve tasfiye halindeki Kıbrıs Türk Havayolları kaynaklı borçlar yer alıyor.

Maliye Bakanlığı verilerine göre Devlet Kefaletli Krediler, toplam stok içerisindeki payı Devlet Borcu ile Devlet Kefaleti Nedeniyle Üstlenilen Krediler kalemlerine kıyasla düşük olmasına rağmen içeriği itibarıyla önem taşıyor. Bu kalem altında ağırlıklı olarak bazı kamu iktisadi teşebbüslerinin halen canlı ve dönen kredilerinin yanı sıra KKTC Kalkınma Bankası Tahvilleri ile Sosyal Sigortalar Dairesi’nin bankalardan nakit ihtiyacı çerçevesinde borçlanması ile borç stokuna eklenen yük yer alıyor.

Kıb-Tek’in ağırlığı yüzde 36

KİT’lerin Devlet Kefaletli Krediler altında neden olduğu borç yükü toplamın yüzde 37,1’ine karşılık geliyor. Bu yüzde 37’lik kısımda ise en fazla devlete borç yükü oluşturan kurum 2014 itibarı ile Kıb-Tek oldu.

KIB-TEK’in Devlet Kefaletli Krediler içerisindeki ağırlığı 2014 itibarıyla yüzde 36,6 olarak gerçekleşti. KIB-TEK’in 2010 yılında 53,9 milyon dolar olan döviz cinsinden borcunun 2014 yılsonu itibarıyla 50,2 milyon dolara gerilediği, Türk Lirası borcunun ise 2010’daki 124,6 milyon TL’den 213,8 ¨’ye yükseldiği görülüyor.

Diğer önemli kalemlerden KKTC Kalkınma Bankası’nın nakit sağlamak için çıkarttığı tahviller, toplam tutarın yüzde 25,1’ini oluşturuyor. Kalan kısım ise Sosyal Sigortalar Dairesi kaynaklı borçlanma olarak görülüyor.

Faizler borca ekleniyor

Borçlanma kaleminde son 3 yılda gerçekleşen artışın nedeni, yeni borçlanmaya gidilmediği halde oluşan faiz yükü. KKTC Maliye Bakanlığı kayıtlarına göre, Bakanlar Kurulu Kararı ile geçmişte maaş ödemelerine kaynak yaratmak amacıyla farklı tarihlerde bankalardan gerçekleştirilen borçlanmalar iç borç yükünü faizlerle birlikte en önemli soruna dönüştürmüş bulunuyor.

Stokun yüzde 64’ü dış, yüzde 35’i iç borç

2014 yılı itibarıyla kamu borç stokunun yüzde 64,2’si dış borç, yüzde 35,8’i ise iç borçlardan oluşuyor. İki ayrı para birimi cinsinden tutulan borç stoku verilerine göre Türk Lirası cinsi stokta bir önceki yıla kıyasla 348,9 milyon TL artış gerçekleşirken, döviz cinsi stokta 171,1 milyon dolar artış kaydedildi.

Borç stokuna göre Türk Lirası stokta yer alan tüm kalemlerde artış gerçekleşirken, yabancı para cinsi stoktaki artış ağırlıklı olarak Devlet Borcu kaynaklı gelişti.

Devletten en fazla alacaklı Kooperatif Merkez Bankası ve Sosyal Sigortalar

Devletten alacaklılara göre incelendiğinde ise Türk Lirası cinsinden kamu borç stokunun büyük kısmının Kıbrıs Türk Kooperatif Merkez Bankası ile İhtiyat Sandığı’na olan borçtan oluştuğu belirtiliyor. Sadece bu iki kuruma borçların 2015 yılındaki faiz yükü 350 milyon TL’ye yaklaşıyor. Dış borcun tamamı ise Türkiye Cumhuriyeti’nden alınan borçlardan kaynaklı.

Neredeyse tüm bankalara borç var

KKTC devletinin Kuzey Kıbrıs’ta faaliyet gösteren neredeyse tüm bankalara irili ufaklı borçları mevcut. Bu borçların nasıl kapatılacağı ile ilgili herhangi bir yol planı yapılmazken aksine faizlerin bile ödenmediği kaydediliyor.

Buna göre devletin Kıbrıs Vakıflar Bankası, Kıbrıs Türk Kooperatif Merkez Bankası, Merkez Bankası, İhtiyat Sandığı, Türk Bankası gibi daha birçok bankaya milyonlarca borcu var.

Maastricht Kriterleri’nin çok uzağındayız

Maastricht Kriterleri’ne göre AB ülkelerinin tutturması gereken kamu borcunun GSYH’ye oranı yüzde 60. 2015 verilerine göre KKTC bu oranın çok uzağında. KKTC’de kamu borcunun GSYH’ye oranı 2015 yılsonunda yüzde 173 oldu. Yunanistan için 2015 sonu itibariyle bu oran yüzde 171, Güney Kıbrıs için yüzde 109, Euro Bölgesi için yüzde 83,5 ve Türkiye için yüzde 32,9. Uzmanlar dış borçla ilgili Türkiye’nin herhangi bir talepte bulunmamasını KKTC için çok büyük bir şans olarak değerlendirirken iç borcun faiz ödemelerinden başlanarak ödenmeye başlanmaması halinde ise KKTC’yi çok büyük tehlikelerin beklediği üzerinde duruyor. Son üç yılda uygulanan doğru politikalar sayesinde cari harcamalarını büyük oranda karşılayabilecek mali kapasiteye ulaşan KKTC’de iç borçlarla ilgili tedbir alınabilecek aşamaya gelindiği kaydediliyor. Bunun için hükümetlerin giderleri artırıcı popülist uygulamalardan uzak durması şart.

2014 Yılı Alacaklılara Göre Kamu Borç Stoku

İç Borçlar Milyon TL Milyon Dolar

Kıbrıs Vakıflar Bankası: 321,0 17,8

K.T. Kooperatif Merkez Bnk: 1.913,3 115,6

KKTC Merkez Bankası: 69,1 0

İhtiyat Sandığı: 1.347,3 44,4

Türk Bankası: 26,1 0

KKTC Kalkınma Bankası: 158,2 29,6

Asbank Ltd. 11,0 0

İktisat Bankası: 63,4 0

Credit West Bank: 16,2 8

Şeker Bank: 1,2 3,5