Oyuna başlayanların 50 günde 50 komutu yerine getirmesinin istendiği oyunun sonunda çok sayıda kişinin intihar ettiği hem Türkiye'de hem de uluslararası basında sıkça haber oldu.
Başlangıçta "Gecenin bir vakti uyan" ya da "bir korku filmi izle" gibi zararsız gözüken komutlar gün geçtikçe daha fazla şiddet ve psikolojik baskı içerir hale geliyor:
"Yüksek bir binaya çık."
"Koluna balina resmi kazı"
Son görev? Oyuncunun kendini öldürmesi.
Oyun Rusya'da başladı fakat çok geçmeden başka ülkelerden Mavi Balina oyunu ile bağlantılı olduğundan şüphe edilen intihar haberleri gelmeye başladı; Ukrayna, Hindistan, ABD, Türkiye.
Bu "intihar oyunu" ile ilişkilendirilen yüzlerce ölüm vakası kaydedildi.
Yapılan son araştırmalarsa tuhaf bir şey ortaya koyuyor. Acaba başından beri böyle bir oyun yok muydu?
Hikâyenin başlangıcı
Mavi Balina hikâyesi Rina Palenkova ile başladı.
Rusya'nın güneydoğusunda yaşayan bir genç olan Rina 22 Kasım 2015'te bir selfie paylaştı.
Fotoğrafta Rinan'nın ağzı ve burnu siyah bir şalla sarılmıştı. Orta parmağını kameraya doğrultmuştu ve sanki parmağında kurumuş kan lekesi vardı.
Fotoğrafın altında "Nya bye" yazıyordu. Ertesi gün Rina intihar etti.
Rusya'nın en büyük sosyal ağlarından VKontakte adlı platformdaki sohbet odalarında Rina Palenkova'nın ölümü konuşuldu.
Bu forumlar özellikle ergenlik dönemindeki gençler için, okulda kimden hoşlandıkları gibi gündelik olayları konuştukları yerlerdi.
Ne var ki sohbet bazen biraz daha karanlık yerlere gidebiliyordu. Depresyon, yalnızlık ve intihar gibi.
Birbirlerine korku hikayeleri anlatmak da bir başka yaygın alışkanlıktı. Hikayeler ne kadar gerçekçiyse o kadar ürkütücü oluyordu. O yüzden uydurma fotoğraflarla, montajlanmış çekimlerle hikayelere gerçeklik katılıyordu.
"Gerçek olaylardan esinlenen" klasik korku filmlerinin online mecradaki dengi olan bu hikayeler bütün hayalet hikayeleri gibi bir parça da olsa inandırıcılıktan alıyordu gücünü.
Gerçek ve kurmacanın birbirine karıştığı bu gruplarda gençler Rina üzerine ateşli tartışmalara girdi. Zaman zaman intihar ettiği için yücelttikleri genç kızın, ölmeden önceki son saatlerine ait olduğu söylenen birçok video forumlarda dolaşıma girmişti.
Ölümüyle ilgili çok fazla senaryo vardı ama gerçek ortada yoktu.
Mavi Balina oyununu inceleyen Rus Akademisi Milli Ekonomi ve Kamu Yönetimi araştırmacısı Daria Radchenko, "Kimse aslında intiharın arkasındaki gerçeği bilmiyordu" diyor.
Rina'nın hikayesi kısa bir süre sonra diğer genç intiharlarıyla ilişkilendirildi.
Rusya, Ryazan'da 2015 Noel'inde, 12 yaşındaki Angelina Davydova kendini öldürmüştü. İki hafta sonra, aynı şehirden başka bir genç Diana Kuznetsova da intihar etti.
Aileler kızlarından geriye kalan online hesapları karıştırınca, iki kızın da aynı gruplara üye olduklarını fark etti.
Bu gruplarda Rina Palenkova'nın çizimleri ile intihar ve mavi balinalar üzerine yazdığı yazılar vardı.
Neden mavi balinalar?
Forumlarda balinaların neden intiharla ilişkilendirildiğine dair bir sürü fikir ortaya atıldı. Bazı gazeteciler balinaların bilim insanlarını da şaşırtan bir özelliğinden yola çıkıyordu; Balinalar kendi kendilerini karaya vurup ölebiliyordu. Diğerleri balinanın Rus rock müzik grubu Lumen'e referansla kullanıldığını savunuyordu.
Neden bazı imgelerin bazı durumlarda simgeleştiğini söylemek elbette güç. Balinalar yalnızlığı seven üzgün görünümlü hayvanlardı.
İnternet için uygun ve popüler figürlerdi. Bu sitelerde en çok kullanılan resimlerden biri, şehir ışıklarının üstünde tek başına süzülen bir balina resmiydi. Tam da bu yaş grubundaki gençlerin ruh halini yansıtıyordu: Melankolik ve sürreal.
Fakat Mayıs 2016'ya kadar mavi balina ve intiharlarla ilgili varsayımlar Rus kamuoyunu meşgul edecek seviyelere ulaşmadı.
Galina Mursalieva, araştırma haberleriyle bilinen gazete Novaya Gazeta'da bu konuyu gündeme getirdi ve kamuoyu konuya ilgi gösterdi.
Mursalieva, bazı online grupların içinde belli oyunlar oynandığını, bu grupların bazılarının adının "f57" ya da "okyanus balinaları" olduğunu yazdı.
Bu oyunda, küratör olarak adlandırılan kişiler 50 günde gerçekleştirilmek üzere 50 farklı görev belirleyip son gün de oyuncuya kendini öldürmesini söylüyorlardı.
Novaya Gazeta, Kasım 2015'ten Nisan 2016'ya kadar 130 civarında çocuğun bu şekilde ölmüş olabileceğini ortaya koydu. Bu, şimdilerde Mavi Balina ismiyle bilinen oyun.
Haberin dikkat çekmesi fazla uzun sürmedi. Batı Rusya'nın Ulyanovsk kenti valisi televizyona çıkıp bu oyunu IŞİD ile karşılaştırdı.
Çok kısa sürede panik Rusya'nın dışına taştı. ABD'nin Georgia eyaletinde 16 yaşında bir kız kendini öldürdü. Ailenin Mavi Balina oyununu öğrenmesinin üstünden çok da zaman geçmemişti ki, kızlarının okulda yaptığı birer metrelik resimler ortaya çıktı.
Kızları mavi balinaları çizmişti.
Ardından diğer intihar vakaları geldi; yine ABD'de Isaiah Gonzalez, Hindistan İderabad'tan 19 yaşında bir genç, iki Rus kız daha Yulia Konstantinova ve Veronika Volkova. Ölmeden birkaç gün önce Konstantinove da Instagram hesabına bir mavi balina fotoğrafı koymuştu.
Sanık
Kasım 2016'da, 21 yaşındaki Philipp Budeikin gençleri intihara sürüklemek suçlamasıyla tutuklandı.
Budeikin suçunu kabul etti. Rus medya kurumu Saint-Petersburg.ru'ya "Bir insanlar vardır bir de biyolojik atıklar. Ben toplumu bu ikinci türden temizliyorum. Bazen bunun yanlış olduğunu düşünsem de sonunda doğru olanı yaptığımı biliyorum" dedi.
Budeikin bilgisayarları seviyordu ve "cadı evi" diye bilinen büyü temalarını işleyen bir tür elektronik müzik yapımcısıydı. Kendisinin eski bir psikoloji öğrencisi olması da eklenince medya onu gençleri manipüle etmek için gelişmiş teknikler kullanan biri olarak gösterdi.
Oyunu, 2013 senesinde "f57" adıyla kurduğunu söyledi, adının ilk harfi ve telefon numarasının son iki hanesiydi. Budeikin, 10 Mayıs 2017'de suçlu bulundu ve üç yıllık hapis cezasına çarptırıldı.
'İçim ürperdi'
Davanın açılmasıyla kapanması bir olmuştu. Hâlbuki daha sonra yapılan incelemeler Mavi Balina'nın hızlıca çözülecek bir dava olmadığını gösteriyordu.
Evgeny Berg, VKontakte sohbet odalarıyla ilgili yazıyı okurken yoldaydı, işine gidiyordu:
"Okuduklarım beni çok kötü etkiledi. 'Bir adam oturduğu yerden çocukları öldürmeye çalışıyor. Bu ne kadar korkunç' diye düşündüm ve içim ürperdi."
Berg, Meduza isimli Rusça basılan bağımsız bir yayın organında araştırmacı gazeteciydi ve konuya dair daha kapsamlı bir araştırma yapmaya karar verdi. Yaptığı araştırmalar onu 2015 Noel'inde intihar eden kızlardan birinin babasına, Sergey Pestov'a götürdü.
Novaya Gazeta'da yayınlanan ilk yazıda temel istatistik kaynağı baba Pestov'du.
"Pestov, medya kaynaklarından ve diğer açık kaynaklardan faydalanarak Rusya'da intihar gruplarıyla ilişkili olduğunu düşündüğü vakaları toplamış ve toplam 130 tane vaka çıkarmıştı." diyor Evgeny Berg.
"Bu Novaya Gazeta'da yayımlanan ilk yazıdaki istatistiğe kaynak oluşturan sayı. Yani 2015'in sonunda trajik bir şekilde kızını kaybeden bir babanın sağladığı bir istatistik" diyor Berg.
Büyük oranda söylenti ve duyuma dayalı bu hikâyede "130" önemli bir semboldü çünkü hikâyenin sayılarla desteklenmiş tek "gerçek" kısmıydı. Hâlâ pek çok medya organında kullanılmasına rağmen, "130" sağlam temellere dayanan bir bilgi değil. Hem Meduza'ya hem de Evgeny Berg'e göre bu sayının kaynağı kişisel bir trajediyi aşmaya çalışan bir aileydi.
Novaya Gazeta'nın bu haberi 1,5 milyon kez okunmuştu.
Muhabirin Cevabı
Evgeny Berg'in suçlamalarını doğrudan Galina Mursalieva'ya sorduğumuzda, haberinin yalnızca taraflı olabilecek bir kaynağa dayalı olmadığını söyledi:
"130 sayısı sadece acılı bir babadan alınmış bir sayı değil," diyor Mursalieva. "Arkasında çocuğunu kaybeden 200 farklı aile var. O dönemde intihar eden kızın babası bana sadece yardım etti ve onlara güvenmemek için bir sebep göremiyorum. Ben de bütün verileri kontrol ettim."
Mursalieva haberin üzerinde aylarca uğraştığını, ailelerle, psikologlarla ve hukukçularla görüşmeler yaptığını anlatıyor. Haberi yapmasında bu ölüm vakalarını yeterince ciddiye almadıklarını düşündüğü yetkilileri harekete geçirme amacı da olduğunu belirtiyor.
Fakat son yıllarda pek çok gazete köşesinde yer etmiş olmasına rağmen, ne gazeteciler ne de polis bir tane intiharın bile oyunla bağlantısını kanıtlayamadı.
"Aslında 130'dan çok daha fazla vaka var ama söyle bana kim bunları doğrulayabilir? Nasıl doğrulanabilir ki bunlar?" diye soruyor Mursalieva.
Meselenin düğümlendiği yer de burası. Bir intiharın oyunla bağlantısını doğrulamak ya da kanıtlamak mümkün mü ki? Kimisi intihara da meyilli depresif gençlerin çoğunun internette bu konuları işleyen forumlara girdiğini söylemek daha doğru olmaz mı? Bu çocuklar mavi balinanın tam da onların hislerini ifade ettiğini düşünüyor olabilirler.
Mavi Balina: Gerçek mi, Kurmaca mı?
Sürreal imajlar, tuhaf hikâyelerle örülen gerçekle kurmaca arasında gidip gelen gençlerin bu forum kültürü yetişkinler tarafından yanlış anlaşılmaya müsait görünüyor. Endişeli aileler ve gazetecilerin bu sitelere girip küçük parçaları birleştirip gerçek olmayan bir hikâye yazmış olması da olası.
Rusya Devlet Üniversitesi Folklor Çalışmalarından Profesör Alexandra Arkhipova'nın araştırmaları da bunu doğrular nitelikte. Arkhipova ve araştırma ekibi bu sitelere girdiklerinde çok daha enteresan bir şeyle karşılaşıyor.
"Bu küratörlerin çoğunluğu 12-14 yaşlarında çocuklar aslında" diyor Arkhipova.
Manipülatör yetişkinden ziyade, bu oyunla ilgili bir şeyler okumuş ya da duymuş çocuklar bunlar. Arkhipova'nın araştırmalarına göre, Novaya Gazeta'da yayınlanmadan önce ortada böyle bir oyun olduğunu söylemek bile zor.
Araştırma süresince denk geldikleri "küratörlerin" Novaya Gazeta'da yazanları harfiyen uygulamaya çalışan kopyacı çocuklardan başkası olmadığını söylüyor:
"Bu forumlardaki gençlerin çoğu oyunun başlamasını bekliyor ama oyun bir türlü başlamıyor."
Tutuklu
Peki, oyunu yarattığını itiraf eden Philipp Budeikin neden hâlâ hapiste? Tuhaf ama müzik kariyeri için olabilir.
Budeikin'in arkadaşları, araştırmacı gazeteci Evegeny Berg'e onun manipülatör bir şeytan olmadığını söylediler.
Aslında Budeikin'in bu forumları Rina Palenkova ile ilgili dikkat çekici içeriklerle doldurmasının altında kendine takipçi devşirip müziğini yaymak olduğunu söylüyorlar.
Bu uygulama VKontakte'de yaygın bir uygulama. Kullanıcılar çeşitli yollardan takipçi elde edip sonra kendi ürünlerini ya da servislerini pazarlıyorlar.
Budeikin ilk tutuklandığında hakkında 15 suçlama vardı, bir ay içinde bunların yalnızca bir tanesinden hüküm giydi.
Mavi Balina Oyunu'nun temelinde çok daha üzücü ve sıradan bir gerçek yatıyor. Rusya'da özellikle genç intiharı oranları oldukça yüksek, ergenlik dönemi intiharlarının dünyada en çok görüldüğü ülkelerden biri Rusya.
Evet, bazı gençler intihar konusunun tartışıldığı internet sitelerine giriyorlar ve evet, bu forumlarda yaygın olarak mavi balina resimleri paylaşılıyor. Ama gençleri tuzağına düşürüp onları yavaşça ölüme sürükleyen şeytani bir oyun düşüncesi çok daha karmaşık bir durum için basit kalan bir açıklama.
Genç intiharlarını çözecek sihirli bir değnek yok, hapse atarak gençlerin hayatını kurtaracağımız bir canavar da.
Türkçe karakter kullanılmayan ve büyük harflerle yazılmış yorumlar onaylanmamaktadır.