Moldova: Merkezi yönetim ile Gagauz Türkleri arasındaki ilişkiler geriliyor

Moldova'ya bağlı Gagauz Özerk Yeri Başkanı Yevgeniya Gutsul’un Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin ile görüşmesi, Kişinev-Komrat ilişkisindeki sorunları ve Gagauz Türklerinin haklarını yeniden gündeme taşıdı.

Gagauz Özerk Yeri Başkanı Yevgeniya Gutsul, Soçi'de Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin ile görüştüMikhail Metzel/Sputnik/AP/Pool

Gagauz Özerk Yeri Başkanı Gutsul, geçen hafta Rusya’nın Soçi şehrinde Dünya Gençlik Forumu toplantısına katıldı. Gutsul, burada Rus lider Vladimir Putin ile de görüştü.

Moldova yönetimi, Gutsul'un Putin ile görüşmesini olumlu karşılamadı.

Gagauz yönetimindeki Şor Partisi, açıklamasında, görüşme nedeniyle Gutsul’un gözaltına alınması için Moldova yönetiminin hazırlık yaptığını ileri sürdü.

Aynı gün Paris'te Moldova Cumhurbaşkanı Maya Sandu Fransa Cumhurbaşkanı Emmanuel Macron ile görüştü.

Sandu, görüşmeye ilişkin açıklamasında, "Macron'la görüşmemiz, Rusya ve temsilcilerinin ülkeme ilave baskı uygulama yönündeki yeni girişimleri bağlamında gerçekleşiyor." dedi.

Rusya Dışişleri Bakanlığı Sözcüsü Mariya Zaharova, Sandu’nun yasaların arkasına saklanarak Gutsul ile hesaplaştığını ileri sürdü.

Eski Moldova Cumhurbaşkanı Igor Dodon da Gutsul’un Rusya ziyaretiyle ilgili "Moldova'nın bölge yönetimlerine baskı yapıyorlar, faaliyetlerini engellemeye çalışıyorlar, maske gösterileri yapıyorlar, bütçe gelirlerini kesiyorlar, ülke içinde destekleri olmadığından onlar da bunu Moldova dışında arıyor." değerlendirmesinde bulundu.

Kişinev-Komrat gerginliği seçimlerde de hissedildi

Gagauz Özerk Yeri’nde Mayıs 2023'te yapılan başkanlık seçimini muhalefette bulunan ve Rus yanlısı politikalarıyla bilinen Şor Partisi mensubu Yevgeniya Gutsul kazandı.

Bölgede başkanlık seçimlerinin yapıldığı gün Moldova Yolsuzlukla Mücadele Merkezi, Gagauz Özerk Yeri Merkez Seçim Komisyonunda "usulsüzlük yapıldığı" gerekçesiyle aramalar gerçekleştirdi.

Moldova Cumhurbaşkanı Maya Sandu, "Seçimde çok sayıda ihlalin yapıldığına ilişkin hiç şüphe yok." ifadesini kullanırken, dönemin Gagauz Özerk Yeri Başkanı İrina Vlah, Moldova yönetimine tepki göstererek, “Seçim organlarımız baskıya maruz kalıyor.” açıklaması yaptı.

Vlah, bölgenin statüsüne saygı duyulması gerektiğinin altını çizdi.

Başkanlığa seçilen Gutsul da kendisine ve ailesine baskı yapıldığını söyledi.

Gagauz Özerk Yeri’nin başkenti Komrat’ta seçim komisyonunda aramalar yapılması nedeniyle protestolar da düzenlendi.

Başkan Gutsul’un hükümet üyeliği hala onaylanmadı

Cumhurbaşkanı Sandu, Yevgeniya Gutsul’un seçilmesinden sonra Gagauz Özerk Yeri Başkanı’nın hükümetteki üyeliğini hala onaylamadı. 

Yasalara aykırı olan bu durum Kişinev ve Komrat arasındaki ilişkileri olumsuz etkiliyor.

Bölgenin özerklik haklarının işlerliğinde sorunlar var

Gagauz Türkleri, 1994'te kazandıkları özerklik statüsüyle Moldova'da halk olarak tanınsa da hakların işlerliği konusunda sorunlar yaşamaya devam ediyor.

Gagauz Özerk Yeri’nin kuruluş kanunuyla, Moldova’da 1994’ten bu yana çıkarılan kanunlar uyumlu hale getirilemiyor.

Bu da özerkliğin işlemesi ve bu kapsamda tanınan yetkilerin tam anlamıyla kullanılmasıyla ilgili belirsizliklere yol açıyor.

Söz konusu belirsizlikler hangi görev veya yetkinin Gagauz yönetiminde, hangilerinin merkezi hükümette olması gerektiği konusunda tartışmalara yol açarak Gagauzların özerklik haklarını farklı uygulamalarda kaybetmesine neden olabiliyor.

Özerklik statüsünün anayasada garanti edilmesi gerekiyor

Bu çerçevede, 2017'de Moldova'nın idari bölgesel yapısı, idari ademimerkeziyetçilik ve yerel kamu yönetimi ile ilgili hazırlanan 3 yasa tasarısının Moldova yönetimi tarafından onaylanması bekleniyor.

Gagauz Özerk Yeri’nin özerklik statüsünün Moldova Anayasası tarafından garanti edilmemesi sorunu da Gagauz halkı için hayati önem taşıyor.

Moldova’da çeşitli alanlarda reformların gerçekleştirilmesi sırasında Gagauz Özerk Yeri, sahip olduğu özel statü nedeniyle bu fırsatlardan yararlanamayabiliyor.

Bu da Gagauz Özerk Yeri’nin ülkenin yerel kamu yönetimi sisteminde sıradan bir bölge olarak görülmesine neden oluyor.

Statüsündeki belirsizlik nedeniyle Gagauz Özerk Yeri, merkezi yönetimin vergi sisteminde yaptığı değişikliklerden de olumsuz etkilenerek vergi toplama hakkını da kaybetti.

Moldova’da oluşturulan vergi bölgelerinin merkeze bağlı olması, Gagauz Türklerinin ekonomik ve sosyal alanlarda bağımsız olması konusunda zorluklara sebep oluyor.

Kişinev ile Komrat arasındaki bir diğer politika farkı da Rusya-Ukrayna savaşı konusunda görülüyor.

Moldova, Rusya-Ukrayna savaşında Batılı devletlerin yanında saf alırken, Gagauz yönetimi tarafsız kalmayı tercih ediyor. 

Gagauz yönetimi Ukrayna’dan gelen mültecilere insani yardımlarda bulunmayı ihmal etmiyor.