Rönesans sanatının panteonunda Leonardo da Vinci'nin Mona Lisa'sı rakipsiz bir ikon olarak durmaktadır. Bu yarım boy portre sanatsal bir başyapıttan çok daha fazlasıdır; benzersiz bir kültürel gelişmenin damgasını vurduğu bir dönemin cazibesini temsil eder.
Ancak Mona Lisa'nın anlaşılması zor gülümsemesinin altında Rönesans'ın özüne, politikasına ve kadınların tarihteki rolüne dokunan bir tartışma yatmaktadır.
La Gioconda olarak da bilinen Mona Lisa'nın entrikası sadece Leonardo'nun devrimci resim tekniklerinden kaynaklanmıyor. Aynı zamanda resmin öznesinin kimliğinin bugüne kadar doğrulanamamış olmasından da kaynaklanmaktadır. İlk resmedilişinin üzerinden yarım asırdan fazla bir süre geçmesine rağmen Mona Lisa'nın gerçek kimliği sanatın en büyük gizemlerinden biri olmaya devam etmekte ve hem akademisyenlerin hem de meraklıların ilgisini çekmektedir.
Resim geleneksel olarak Floransalı ipek tüccarı Francesco del Giocondo'nun karısı Lisa Gherardini ile ilişkilendirilmiştir. Ancak bir başka ilgi çekici teori farklı bir bakıcıyı öne sürmektedir: Aragonlu Isabella.
Aragonlu Isabella 1470 yılında Napoli'deki ünlü Aragon Hanedanı'nda doğdu. Rönesans'ın siyasi ve kültürel dokusuna derinden nüfuz etmiş bir prensesti.
Milano Dükü Gian Galeazzo Sforza ile 1490 yılında yaptığı evlilik, Isabella'yı İtalyan siyasetinin merkezine yerleştirdi. Ve bu rol, kocasının amcası ve Milano düklüğünü gasp eden Ludovico Sforza'nın (Ludovico il Moro olarak da bilinir) hırsları ve entrikaları nedeniyle hem karmaşıklaşmış hem de yükselmiştir.
Isabella'nın gerçek Mona Lisa olduğu teorisi, üslup analizleri, tarihsel bağlantılar ve Leonardo'nun bir sanatçı olarak amacının yeniden yorumlanmasının bir kombinasyonu ile desteklenmektedir.
Yazar Robert Payne, Leonardo'nun biyografisinde, sanatçının 20 yaşlarındaki Isabella ile çarpıcı benzerlikler taşıyan ön çalışmalarına işaret etmektedir. Payne, Leonardo'nun Isabella'yı Mona Lisa'da tasvir edildiği gibi dulluk dönemi de dahil olmak üzere farklı yaşam evrelerinde yakaladığını öne sürüyor.
ABD'li sanatçı Lillian F. Schwartz'ın 1988 tarihli çalışmasında, Leonardo'nun tablosunun altına gizlenmiş bir kadın taslağını ortaya çıkarmak için x-ışınları kullanılmıştır. Bu eskiz daha sonra Leonardo'nun kendi sureti ile boyanmıştır.
Schwartz, Leonardo'nun prensesi çizdiği bir karikatürle olan benzerliği nedeniyle taslaktaki kadının Isabella olduğuna inanmaktadır. Eserin, ilk modelin belirli özelliklerinin Leonardo'nun kendi özellikleriyle bütünleştirilmesiyle yapıldığını öne sürer.
Bu hipotez sanat tarihçileri Jerzy Kulski ve Maike Vogt-Luerssen tarafından da desteklenmektedir.
Vogt-Luerssen'in Mona Lisa'ya ilişkin ayrıntılı analizine göre, Sforza evinin sembolleri ve yas kıyafetlerinin tasviri, Isabella'nın bilinen yaşam koşullarıyla örtüşmektedir. Mona Lisa'nın sipariş üzerine yapılmış bir portre değil, bir kadının zafer ve trajedi dolu yolculuğunun incelikli bir temsili olduğunu öne sürüyorlar.
Benzer şekilde Kulski de portrede, bir ipek tüccarının eşi için alışılmadık olabilecek hanedan armalı tasarımların altını çiziyor. O da resmin Isabella'nın ölen kocasının yasını tuttuğunu gösterdiğini öne sürmektedir.
Mona Lisa'nın esrarengiz ifadesi, Isabella'nın 1500 sonrası kendi deyimiyle “talihsizlik içinde yalnız” olma halini de yansıtmaktadır. Portre, varlıklı ve yeni evlenmiş bir kadını temsil etmenin aksine, erdemli bir dul havası yaymaktadır.
Merhum sanat tarihi profesörü Joanna Woods-Marsden, Mona Lisa'nın geleneksel portreciliğin ötesine geçtiğini ve basit bir sipariş olmaktan ziyade Leonardo'nun idealini somutlaştırdığını öne sürmüştür.
Bu bakış açısı, eseri Leonardo için son derece kişisel bir proje olarak çerçeveler ve muhtemelen Isabella ile arasındaki özel bir bağa işaret eder. Leonardo'nun eserden ayrılma konusundaki isteksizliği de esere yaptığı daha derin ve kişisel bir yatırıma işaret eder.
Aragonlu Isabella'nın gerçek Mona Lisa olabileceği teorisi, tablonun bağlamının derinlemesine yeniden değerlendirilmesidir ve eseri değerlendirmek için yeni yollar açar.
Isabella'yı hayatındaki erkeklerin gölgesinde kalmış bir figür olmaktan çıkarıp, kendi başına tanınmayı hak eden cesur ve karmaşık bir kadın haline getiriyor.
Isabella, stratejik evliliği ve siyasi zekâsı sayesinde İtalyan Rönesansı'nı tanımlayan ittifak ve çatışmalarda önemli bir rol oynamıştır. Leonardo, muhtemelen onu konu olarak seçerek onu ölümsüzleştirmiş ve aynı zamanda erkek egemen bir toplumda kadınların karmaşıklığı ve eylemliliği üzerine derin bir açıklama yapmıştır.
Mona Lisa'nın kimliği üzerine süregelen tartışmalar, bu eserin kültürel ve tarihi bir eser olarak öneminin altını çizmektedir. Ayrıca bizi Rönesans'ta kadınların rolleri üzerine düşünmeye ve onları küçümseyen yaygın anlatılara meydan okumaya davet ediyor.
Bu açıdan bakıldığında, Rönesans'ı şekillendiren kadınların bir mirası haline geliyor.
Darius von Guttner Sporzynski Avustralya Katolik Üniversitesi'nde tarihçidir. Bu makale Creative Commons lisansı altında The Conversation'dan yeniden yayınlanmıştır.
Türkçe karakter kullanılmayan ve büyük harflerle yazılmış yorumlar onaylanmamaktadır.