Endonezya'nın başkenti Jakarta, iklim krizi nedeniyle başkent statüsünü kaybeden ilk metropol olacak. Ancak Endonezya hükümet kurumlarını yeşiliyle dikkat çeken Borneo Adası'na taşıma planı, çevresel hasarı kötüleştireceği ve yerli halkı ata topraklarından çıkmaya zorlayacağı için eleştiriliyor.
Yeni başkent planı, yakın tarihli olsa da "ölümüne" toprak mücadelesi ise doğma büyüme Borneolular için eski bir hikaye. Üç yerli çiftçi, 2020 yılında bir palm yağı firmasının kendilerinden çaldığını iddia ettiği topraktan mahsul topladıkları için hapse atılmıştı. Bu çiftçilerden biri olan Hermanus Bin Bison polis nezaretinde öldü. Bison, yaşadıkları toprakların sanayi kuruluşlarının eline geçmesini önlemek ya da çevreyi korumak için nihai bedeli ödeyen dünya çapındaki birçok çevre savunucusundan yalnızca biri.
İşletmeler, çeteler ve hükümetler dünyanın farklı bölgelerinde yerlileri atalarının topraklarından farklı gerekçelerle zor kullanarak çıkarıyor ve görünüşe göre, yerli halklara mensup kişilerin bu çatışmalarda öldürülme ihtimali diğer çevre ve toprak savunucularından çok daha fazla. Çevre ve insan hakları gözlemcisi Global Witness'in verilerine göre son 10 yılda dünya genelinde yerli topluluklara mensup en az 613 aktivist öldürüldü. 2012 ve 2022 yılları arasında yaklaşık 60 ülkede toplamda ise bin 700'den fazla çevre ve toprak savunucusunun ölümü hak örgütlerince belgelendi. Bu da öldürülenlerin yüzde 35'ten fazlasının bölge insanı olduğuna işaret ediyor.
Gerçek sayıların çok daha yüksek olma ihtimali de var. Global Witness'ın raporladığı vakaların yüzde 5'inde etnik kökene dair detay yer almıyor. Özgür basın, bağımsız izleme faaliyetleri ve sağlam bir sivil toplumun yokluğu da vakaların eksik bildirilmesine yol açıyor. Öte yandan son üç yıldır ise yerli aktivistlerin ölüm oranının önceki yıllara kıyasla daha yüksek olduğu görülüyor. Meksika, Kolombiya, Nikaragua, Peru ve Filipinler yerli aktivistler için en ölümcül ülkeler.
En tehlikeli alan madencilik
Veriler son 10 yılda dünya çapında kaydedilen cinayetlerin yarısından fazlasının arkasında rant çatışmaları olduğuna işaret ediyor. Çoğu vakada şiddetin nedeninin bildirilmediğini kaydeden Global Witness, bu çatışmaların genellikle arazi mülkiyeti ve yasadışı mahsullerin yetiştirilmesiyle ilgili olduğuna dikkat çekiyor. Ölümlerin yüzde 18'inden sorumlu olan madencilik en tehlikeli sektör.
Bunu vakaların yüzde 10'undan sorumlu tarım ve yüzde 9'una karşılık gelen tomrukçuluk (ağaç kesme) faaliyetleri izliyor.
Latin Amerika'daki yerli topluluklar uzun süredir toprak hakları için mücadele ediyor. Burası yıllardır çevre ve arazi savunucuları için en ölümcül bölge. Son 10 yılda yerli toprak ve çevre savunucularının öldürüldüğü vakaların yüzde 80'i dünyanın en büyük yağmur ormanı Amazon'a ev sahipliği yapan, doğal kaynaklar açısından zengin Latin Amerika ülkelerinde kayıtlara geçti.
Ölümlerin en çok olduğu ülkeler
Bu yıl Kolombiya ve Brezilya'daki başkanlık yarışlarında çevreyle yerli halkların korunması bu nedenle öne çıkan tartışma konuları oldu. En fazla ölümün bu iki ülkede olduğu görülüyor.
Son 10 yılda 135 cinayetle Kolombiya yerli çevre ve toprak savunucuları için en tehlikeli ülke. Brezilya'da ise kısa süre önce iktidarını kaybeden aşırı sağcı Jair Bolsonaro, Amazon ormanlarının yok edilmesine yönelik eleştirileri reddederek yabancı yatırımlara öncelik verdi. Ülke, çevre savunucuları için en ölümcül yerlerden biri haline gelmiş durumda. Brezilya'da son 10 yılda 77 yerli aktivist öldürüldü.
Filipinler'de 2012-2022 döneminde cinayetler arttı. Güneydoğu Asya ülkesinde öldürülen 270 çevre aktivistinden 114'ü yerli topluluklardandı.
Birçok Asya, Ortadoğu ve Afrika ülkesinden ise bu alanda hiç cinayet bildirimi gelmedi. Fakat DW'ye konuşan Global Witness sözcüsü Marina Comandulli'a göre bu, söz konusu ülkelerin çevre aktivistleri için bir cennet olduğu anlamına gelmiyor. Dahası bu ülkelerdeki cinayetler birkaç nedenden ötürü rapor edilmiyor. Bunun bir nedeni de çevreyi aktif olarak koruyan pek çok kişinin, kendilerini çevre ya da toprak savunucusu olarak görmemesi.