Çin’de Han hanedanlığı sırasında en zengin soylular, küçük küçük yeşim taşlarının birleştirilmesiyle yapılan elbiselerle gömülürdü. Bu o kişinin statüsünün sembolü olarak görülürdü. Ayrıca yeşim taşının fiziksel çürümeyi engellediği sanılıyordu.
Yüzyıllar boyunca Çin kültürü ile yeşim taşı arasında köklü bir bağlantı oldu hep. Çinliler açısından bu taş sağlık ve uzun ömrü temsil ediyor.
Yeşim taşından elbiseler artık revaçta değil, ama Çinlilerin ilgisi artan zenginlikle paralel bir artış gösterdi.
Dünya çapında finans hizmetleri veren Credit Suisse şirketine göre, Çin’de 109 milyon kişilik bir orta sınıf var ve bunların toplam varlıkları 7,3 trilyon dolara ulaşıyor. İki milyondan fazla Çinli milyoner var.
Bu kadar zengin Çinli varken yeşim taşı gibi lüks ürünlerin bu kadar alıcı bulması şaşırtıcı değil. En kaliteli taşların altından daha değerli olabileceği söyleniyor.
Bu kadar değerli olması kötü niyetli insanların da dikkatini çekiyor elbette. İngiltere’de bir şebeke, müzelerden ve bir müzayede evinden 79 milyon dolar değerinde yeşim taşından yapılma sanat eserlerini çalıp sattığı için cezaevine girdi.
Neden değerli?
Yeşim taşı aslında fiziksel olarak benzer, kimyasal olarak farklı iki ayrı madde için de kullanılan ortak isim. Sadece Burma’da çıkarılan jadeit daha makbul ve pahalı olanı, ama Çin’in batısında çıkarılan nefrit çok daha eskilere dayanıyor.
Çin’deki eski nefrit taşları müzayedelerde yüksek fiyata satılıyor. Hong Kong’daki bir açık artırmada, Neolitik döneme ait yeşim taşları 23 milyon dolara alıcı bulmuştu. Ama bunun yatırım amacıyla satın alınmadığı, daha çok küçük bir kolektörler grubunun ilgi gösterdiği sanılıyor.
Yatırımcılar daha değerli olan ve daha fazla rağbet gören jadeit türüne ilgi gösteriyor. Geçen yıl Hong Kong’da Cartier yapımı bu tür bir broş 930 bin dolara satılmıştı. Sektör uzmanları doğru ürüne yatırıldığı sürece yeşim taşının iyi para getirdiğini söylüyor.
Neye bakılıyor?
Her yeşim taşı farklı olduğundan bir ürünün fiyatını belirlemek bilimden çok sanatsal bir ustalık gerektirir. Taşın kimyasal bileşimini, kimyasal bir işlemden geçirilip geçirilmediğini, sahte olup olmadığını belirleyecek laboratuvarlar var; ama altında olduğu gibi gram fiyatını belirleyen bir yeşim taşı fiyat endeksi yok.
Alıcının ilk baktığı şey taşın rengi oluyor. Yeşim taşı yeşil renkle özdeş sayılıyor ve en pahalıları parlak zümrüt rengi tonlarında olanları. Ama yeşim taşının maviden, lavantaya ve buz beyazına kadar birçok tonu var.
Alıcılar ayrıca taşın büyüklüğüne, şekline, şeffaflığına, yapısına ve nasıl işlendiğine de bakıyor. Her şeyde olduğu gibi onda da kalite arttıkça fiyat da artıyor.
Açık artırmalarda verilen fiyatlar en iyi göstergelerden biri. Bugüne kadar satılan en pahalı yeşim taşı Cartier tasarımlı bir kolye. Zümrüt yeşili taşlardan oluşan kolye 2014’teki bir açık artımada 27,4 milyon dolara satılmıştı. Bu fiyat 20 yıl önceki satış fiyatının altı katıydı.
Geleceği parlak mı?
Ancak 8 milyar doları bulan yeşim taşı sektörünün görünür kısmı parlak ve şatafatlı olduğu ölçüde, bu taşların alıcıya ulaşıncaya kadar geçirdiği süreç karanlık özellikler taşıyor.
Taşlar Burma’dan geliyor ve bu ülkedeki maden sektöründe ciddi işçi ve insan hakları ihlalleri söz konusu. Öyle ki, ABD diğer sektörler için bu ülkeye uyguladığı yaptırımları kaldırmış olsa da yeşim taşında sürdürüyor.
Yeşim taşı sektörü Çin’deki ekonomik büyümeyle bağlantılı. Bu ülkenin ekonomisi geçmiş yıllara oranla yavaşladı. Bugün son 25 yılın en yavaş büyümesinden söz ediliyor. Ancak hükümetin hedefi olan yüzde 6,5-7 oranında büyüme kaydedilse bile bu ülkeye devasa bir zenginliğin eklenmesi anlamına gelecek.
Başka endişeler de söz konusu. Kısmen hükümetin rüşvet ve yolsuzluğa karşı mücadelesi kapsamında son dönemlerde birçok lüks ürüne karşı sınırlamalar getirildi.
Bunun sonucu olarak örneğin Macau’da kumar gelirleri azaldı, lüks şarap üreticilerinin gelirleri düştü; Tibet mastifi köpek cinsinin ve yeşim taşının satışlarında azalma görüldü.
Fakat uzmanlar Çin zenginleşmeye devam ettikçe, kökleri çok eskilere dayanan yeşim taşı merakının, dolayısıyla fiyatının artmasını daha muhtemel görüyor.