2000’li yıllarda ortanca kolorektal kanser tanı yaşı 72 iken günümüzde 66’ya indi. Tıbbi onkoloji uzmanı Prof. Dr. Mustafa Özdoğan, erken yaştaki vakalarının, ABD ve diğer yüksek gelirli ülkelerde endişelere yol açacak kadar arttığını söyledi. Yeni tanı alanların yaklaşık yüzde 10’unu erken yaştaki vakalar oluşturuyor. Yine genç hastalarda bu kansere bağlı ölüm oranı da artıyor.
Her 10 hastadan biri 50 yaşın altında olacak
Özdoğan, “Kanser taramalarındaki artış, tedavideki gelişmeler ve sonrasında devam eden takipler genç yaşta tanıyı artırdı. Gelecek 10 yılda rektal (kolonun anüse yakın bölgesi) kanser vakalarının yüzde 25’inin ve kolon kanseri vakalarının yüzde 10-12’sinin 50 yaş öncesinde tanı alabileceği tahmin ediliyor” dedi.
Erken yaşta kolorektal kanseri olanların kalıtsal bir sendromu bulunması olasılığı genç yaştakilere göre yüksek. Çoğu vakadaysa sebep bilinmiyor yani sporadik. Sporadik kanserler, obezite, beslenme şekli, sigara, alkol gibi nedenler ve yaşlılık etkisiyle ortaya çıkıyor. Tüm kanserlerin yaklaşık yüzde 80’ini oluşturuyor. Çeşitli sebepler ve zamanla biriken DNA hasarları sonucu meydana gelen kanserler.
Erken yaştaki kolorektal kanserlere özgü bir DNA hasarı profili henüz tanımlanmadı. Özdoğan şöyle devam etti: “Bu kanserlerin hücresel düzeyde oluşumu üzerine ya da tedavilerine rehberlik edecek, anlayışımızı geliştirecek hedef alınabilir genetik değişiklikler ortaya konmadı. Dolayısı ile erken ve geç kolorektal kanserler için ‘farklı’ akıllı (moleküler hedeflere yönelik) ilaçlar henüz söz konusu değil.”
Erkeklerde daha sık
Genel olarak, kolorektal kanser oranları erkeklerde kadınlara göre yüzde 30 daha yüksek. Bununla birlikte, cinsiyetler arası oranlardaki fark, kolon kanserinden ziyade rektum kanseri için daha belirgin.
Peki erken yaşta gelişen kolorektal kanserlerde neden artış var? ABD’de yaşa göre düzenlenmiş raporlar, 1988 ile 2015 yılları arasında her 100 bin kişiden 7,9’unun erken yaşta kolorektal kanserine yakalandığını ve bu sayının günümüzde 12,9’a yükseldiğini bildiriyor. Yani yüzde 63’lük bir artış olmuş. Giderek artan bu oran genellikle gelişmiş ülkelerde gözleniyor. Bu da insanların benzer risk faktörlerine maruz kalmış olabileceklerini işaret ediyor.
Özdoğan, beslenme tarzının erken yaşta kolorektal kanser geliştirmeye sebep olabilecek faktörler arasında yer aldığını belirtiyor: “Nurses’ Health’in yürüttüğü bir çalışmada (1991-2015), Batı tarzı beslenmenin özellikle kolon ve rektum kanserlerinin erken yaşta gelişmesi ile ilişkili olduğu bildirildi. Sonuç olarak işlenmiş et ve rafine tahıl ürünlerinin tüketimi, son 50 yılda arttı. Bu erken yaştaki kolorektal kanser vakalarında artışı getirdi. Aksine tam tahıllı besinlerin kolorektal kansere karşı koruduğu da biliniyor.”
Özellikle ergen ve gençler arasında tüketimi yaygın yapay veya doğal olarak tatlandırılmış içecekler de risk oluşturan faktörler arasında yer alıyor. Nurses’ Health’in yürüttüğü aynı çalışmada bu ürünleri tüketen 13-18 yaş arası ergenlerde günlük tüketim sayısındaki her bir artış yüzde 32’lik kolorektal kanser riski artışı ile ilişkilendirmiş.
Bir başka çalışmada, obezite sıklığının 1999’da yüzde 30,5 iken 2017’de yüzde 42,4’e yükseldiği gösterildi.
Metabolik sendromla tip 2 diyabet sıklığı da genç yetişkinler arasında artış gösteriyor. Bu da kolorektal kanserin erken gelişmesindeki artışla ilişkili.
Özdoğan, “Kolorektal kanserin erken yaşta görülme sıklığının artışını açıklayan birincil veya baskın tek bir faktör tam olarak tanımlanmamıştır. Ancak değişen bağırsak mikrobiyomu ve çevresel faktörlerin de dahil olduğu birçok faktör, bu artıştan sorumlu” dedi.
Yüzde 3-5’i kalıtsal
Erken yaşta kolorektal kansere yakalananların yaklaşık yüzde 30’unun birinci dereceden en az bir akrabasında aynı kanser tanısı bulunuyor. Nüfusa dayalı veriler, kalıtsal kolorektal kanserlerin toplumdaki genel sıklığının yüzde 3-5 olduğunu gösteriyor. Bunların en yaygın olanı Lynch sendromu.
Yakın zamana kadar ABD ve birçok ülkede kolorektal kanser riski taşıyan kişiler için önerilen tarama yaşı 50 idi. Ancak kolorektal kanserin erken yaşta gelişme sıklığındaki artış göz önüne alınarak tarama için önerilen yaş 45’e indirildi.
Türkiye’de durum ne?
Kolorektal kanserleri, Türkiye’de hem kadınlar hem erkeklerde en sık rastlanan üçüncü kanser türü. 50-70 yaş arasındakilere Kanser Erken Teşhis, Tarama ve Eğitim Merkezleri (KETEM), Toplum Sağlığı Merkezleri (TSM), Sağlıklı Hayat Merkezleri (SHM) ve Aile Sağlığı Merkezlerinde (ASM) iki yılda bir gaita gizli kan testi yapılıyor. Sağlık Bakanlığı, 50-70 yaş arasındakilere, her 10 yılda bir de kolonoskopi ile tarama öneriyor. Ailede kalın bağırsak polipleri, kalın bağırsak kanseri, ülseratif kolit, Crohn hastalığı ya da kalıtsal polipozis veya polipozis dışı sendrom öyküsü olanlarda taramaya 40 yaşından itibaren başlanıyor.