Aynı cinsiyetten vatandaşların evlenmesi bir insan hakkı olarak dünyada yayılıyor. Esçinsel evlilik İrlanda’daki referandum, ABD’de Yüksek Mahkeme’nin kararıyla tekrar gündeme oturdu. Peki, eşcinsellerin hak mücadelesi hangi ülkelerde kabul edildi?
ABD’de en yüksek yargı mertebesi Yüksek Mahkeme’nin eyaletlerin eşcinsel evliliği yasaklamasına getirdiği kısıtlama; aynı cinsiyetten kişiler arasında evliliğini yolunu bütün ülkede açtı. Batı toplumlarından başlayarak temel bir insan hakkı olarak kabul edilme yolunda ciddi bir evrim geçiren eşcinsel evliliği inceledik.
19 ülkede yasal
Dünyada 19 ülkede eşcinsel evlilik yasal. Bu ülkeler Kanada, ABD, Brezilya, Uruguay, İzlanda, Norveç, İsveç, Finlandiya, Danimarka, Hollanda, Belçika, Lüksemburg, İspanya, Portekiz, Fransa, İrlanda, Birleşik Krallık, Güney Afrika ve Yeni Zelanda. Meksika’da belli hukuki bölgelerde yasal.
İzlanda’nın eski cumhurbaşkanı Johanna Sigurdardottir dünyanın ilk eşcinsel devlet başkanıydı. Belçika’da 2011-2014 arasında görev yapan Elio di Rupo da ilk eşcinsel başbakandı.
Eşcinsel haklarına en ağır kısıtlamaların getirildiği ülke Rusya.
Pew’un araştırmasına göre 2001’de ABD’de eşcinsel evliliğe destek sadece 35’ti. bugün her 10 Amerikalıdan 6’sı eşit hakları destekliyor.
Eşcinsel evliliğin ulusal meclis tarafından yasallaştırıldığı Fransa, en ağır tartışmalara sahne olan ülke. 18 Mayıs 2013’teki meclis kararı öncesinde Katolik Kilisesi ve muhafazakârların öncülüğünde çok geniş katılımlı protesto gösterileri düzenlenmişti.
Eşcinsel çiftlerin boşanma oranları heteroseksüel çiftlere göre çok daha düşük.
Galatasaray Üniversitesi’nde hazırladığı yüksek lisans tezi, “Milletlerarası Özel Hukukta Aynı Cinsiyetten Kişilerin Birliktelikleri” ismiyle Kitap olarak yayımlanan Candan Yaşan’la eşcinsel evliliklerin hukuki statüsünü konuştuk.
ABD’de Yüksek Mahkeme’nin kararı dünyanın geri kalanı için ne anlam ifade ediyor?
Yüksek Mahkeme’nin kararını, dünyanın geri kalanı için de bir dönüm noktası olarak görüyorum. Her şeyden önce cinsel yönelime dayalı ayrımcılıkla mücadele açısından kararın önemli etkileri olacaktır. Ayrıca Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’nin (AİHM) yakın bir gelecekte evlenme hakkı konusundaki bakış açısını değiştirmesine ve eşcinsel evliliğin henüz yasallaşmadığı ülkelerde bu hakkın tanınmasına katkı sağlayacağını düşünüyorum.
Çocukların soybağı bakımından bazı istisnalar hariç tutulduğunda, evlilik açısından öngörülen tüm haklar, eşcinsel eşler için de söz konusu oluyor. Bu anlamda eşlerin birbirlerinin malları üzerindeki hak ve yetkileri, evlenme yoluyla vatandaşlığın
kazanılması, yabancı eşin aile ikamet izni alabilmesi, evliliğin sona ermesi halinde nafaka hakkı ile sağ kalan eşin yasal miras hakkını sayabiliriz.
Türkiye’de eşcinsel evlilik kimilerine göre ‘Batılı değerlerin dayatılması’...
Eşcinsel evlilik bir insan hakkı mıdır? Nasıl yorumlanıyor?
Temel hak ve özgürlükler, evrensel değerler üzerine inşa edilmiştir. Eşcinsel çiftler, ortak bir hayat kurmak isteyen tüm çiftler ile eşit haklara sahip olmalıdır. Bu sebeple eşcinsel çiftler için evlenme hakkı, bir ayrıcalık değil; insan hakkıdır. Türkiye, insan haklarına saygılı, demokratik bir hukuk devleti olarak cinsel yönelim ve cinsiyet temelli ayrımcılığı Anayasal düzlemde yasaklamalı; tüm bireylerin temel hak ve özgürlüklerini korumalıdır.
Eşcinsel hakların tanınması için Batılı ülkelerin bir dış politikası var mı? Evlilik hakkının farklı ülkelerde yayılması nasıl bir süreç izliyor?
Yirminci yüzyılın sonlarında toplumsal yapıdaki değişimler ve insan hakları alanındaki gelişmeler, aile ve evlilik kavramlarının özünde köklü değişiklikler meydana getirdi. Hukuk düzenleri, eşcinsel birlikteliklerin doğurduğu sonuçlara kayıtsız kalamadı. İlk planda eşcinsel çiftlerin, birlikteliklerine kayıtlı hayat ortaklığı gibi evlilik kurumu dışında çeşitli yollarla hukuki statü tanındı. İkinci olarak eşcinsel evlilik, pek çok ülkede kabul edildi.
Türkiye LGBTİ haklarında ne durumda? Türkiye vatandaşları eşcinsel evliliği tanıyan ülkelerde evlenebilir mi?
Türkiye’de eşcinsel bireyler, cinsel yönelimleri sebebiyle pek çok alanda ayrımcılığa maruz kalmakta; temel hak ve özgürlüklerine müdahale edilmektedir. Geçtiğimiz pazar günü yapılamayan “Onur Yürüyüşü”nde de gördüğümüz gibi Türkiye’de eşcinsellerin haklarını özgürce dile getirebildiklerini söylemek maalesef son derece güç. Ancak, toplumsal yapıdaki değişimlere bağlı olarak eşcinsellerin eşitlik mücadelesini kazanacağını düşünüyorum. Türkiye’nin de yakın bir gelecekte eşcinsel evliliği kabul eden ülkeler arasında göreceğimize inanıyorum. Türk vatandaşlarının, eşcinsel evliliği tanıyan ülkelerde evlenmeleri ise sanıldığı kadar kolay değil. Bu evliliği kabul eden pek çok ülke, eşlerden birinin kendi vatandaşı olmasını veya en azından geçerli bir ikamet izni ile belirli bir süre evleneceği ülkede yaşamasını arıyor.
‘En iyisi Meclis onayı’
“İrlanda referandumla gay evliliği tanıyan ilk ülke oldu. Halk oylaması, meclis kararı ya da Yüksek Mahkeme hükmüyle evliliğin yasallaşması nasıl farklılıklar getiriyor?” sorusuna Bahçeşehir Üniversitesi’nden Yard. Doç. Dr. Serkan Köybaşı, hukuksal bir fark olmadığının altını çizerek cevap veriyor. Köybaşı, Fransa’da olduğu gibi halkın iradesini temsil eden meclisin eşcinsel evliliği tanımasının meşruiyetinin yüksek olduğunu belirtirken temel hak ve özgürlüklerin referandum konusu yapılmaması gerektiğini hatırlatarak İrlanda’daki halk oylamasının yanlış bir yöntem olduğunu açıkladı.