20. yüzyılın ortalarında, Amerikalı biyokimyacılar megaloblastik anemili hamile kadınlara yardımcı olan bir maddenin sırrı için mücade ettiler. 1941'de ıspanak yapraklarından folik asit elde etmeyi başardılar ve 1945'te bunu kimyasal olarak sentezleyebildiler.
Folik asit, dolaşım ve bağışıklık sistemlerinin doğru gelişimi için vazgeçilmez olan suda çözünür bir vitamindir. 1931'de hamile kadınların megaloblastik aneminin üstesinden gelmesine yardımcı olan bilinmeyen bir maddenin varlığı araştırmacı Lucy Wills tarafından rapor edilmiş ve folik asit ekstraktını aldıktan sonra hastalarının iyileştiğini fark etmiştir.
Sadece 10 yıl sonra, araştırmacılar bu maddenin folik asit olduğunu tespit edebildiler ve onu ıspanak yapraklarından çıkardılar ve 1945'te kimyasal olarak sentezlemeyi öğrendiler.
Folik asit ve tüm türevleri folat olarak adlandırılır. Bununla birlikte, yapay olarak oluşturulmuş vitamin ile gıdalarda bulunan B9 arasında, nasıl emildikleri ve vücudu nasıl etkilediği konusunda bazı farklılıklar vardır.
Folat fasulye, brokoli, yeşil yapraklı sebzeler, yumurta, sığır karaciğeri ve daha fazlasında bulunur. Unutmayın; ürünler ne kadar çok işlenirse, içlerinde o kadar az besin kalır. Kişi sağlıklı bir yaşam tarzı sürüyorsa ve dengeli bir diyet yapıyorsa folik asit takviyesi gereksizdir.
EKSİKLİĞİ GELİŞİMSEL BOZUKLUKLARA YOL AÇABİLİR
Folat depolarımızın çoğunu karaciğerde, geri kalanını ise kan ve dokularımızda depolarız. Bu madde vücuttaki çok çeşitli işlevler için kritik öneme sahiptir.
- Yeni hücrelerin üretilmesi ve korunması,
- DNA replikasyon süreci,
- Hücre bölünmesi,
- Nükleik asitlerin ve amino asitlerin metabolizması,
- Eritrositlerin olgunlaşması.
Folat eksikliği, artan megaloblastik anemi ve kalp hastalığı riski ile ilişkilidir. Gebe kadınlarda B9 vitamini eksikliği, çocuğun çeşitli gelişimsel bozukluklarına yol açabilir.
GÜNLÜK B9 VİTAMİNİ İHTİYACI
Sentetik folik asit vücut tarafından neredeyse tamamen emilirken, bir kişinin yiyeceklerden aldığı B9 vitamini yaklaşık yüzde 50 oranında emilir.
Önerilen folat miktarları:
Doğumdan 6 aya kadar: 65 mcg/gün
1 yaşa kadar: 80 mcg/gün
1-3 yaş: 150 mcg/gün
4-8 yaş: 200 mcg/gün
9-13 yaş: 300 mcg/gün
14 yaşından itibaren: 400 mcg/gün
Hamile kadınlar: 400-600 mcg/gün
Emziren anneler: 500 mcg/gün.
Folat doz aşımı son derece nadir olmakla birlikte, aşırı folat bir dizi olumsuz sağlık etkisine sahip olabilir. Günlük folat alımı 1000 mcg/gün'ü geçmemelidir.
FOLİK ASİDİN FAYDALARI
Folik asit, keşfinden bu yana öncelikle bir 'kadın vitamini' olarak kabul edildi. Yumurtaların olgunlaşmasında, adet döngüsünün normalleşmesinde ve fetüsün gelişiminde önemli rol oynar. Bununla birlikte, daha fazla tıbbi araştırma, bu maddenin herkes için birçok faydalı özelliğe sahip olduğunu göstermiştir.
Hamilelik Sırasında Komplikasyonları Önleyebilir
Anne adayının vücudunda yeterli miktarda folat, yumurtaların kalitesi, implantasyonu ve fetal olgunlaşma için gereklidir. Genellikle, hamile kadınlara çocuğun gelişimindeki doğum kusurlarını ve ayrıca hamilelikle ilişkili komplikasyonları, özellikle de preeklampsiyi önlemek için folik asit takviyeleri reçete edilir. Ek olarak, vücuttaki yüksek B9 vitamini seviyeleri, daha düşük erken doğum riski ile ilişkilendirilmiştir.
Kan Şekeri Düzeylerinin Kontrolüne Yardımcı Olur
Folik asit, kan şekerindeki ani yükselme riskini azaltabilir ve hücrelerinizin insüline duyarlılığını artırabilir. Folat açısından zengin bir diyet, nöropati dahil olmak üzere diyabetik komplikasyon riskini azaltabilir.
Kanserin Önlenmesinde Yardımcı Olur
1980'lerin sonlarında folat, lif, kalsiyum, magnezyum ve diğer besinler açısından zengin yeşil yapraklı gıdalara dayalı bir diyetin kolon kanserini önleyebileceğine dair kanıtlar ortaya çıktı. O yıllarda 'folik asit antikanser diyeti' kavramı popüler hale geldi.
B9, B6 ve B12 vitaminleri açısından zengin gıdalardan zengin bir diyet meme kanseri riskini azaltır. Ayrıca, folat yardımıyla tümör büyüme sürecini yavaşlatmak mümkün olabilir.
Beyin Sağlığını Artırır
Düşük kan folat seviyeleri, bozulmuş beyin fonksiyonu ve artan bunama riski ile ilişkilidir. İleri yaştakilerde, normal aralıktaki düşük B9 seviyeleri bile artan zihinsel bozukluk riski ile ilişkilidir.
Folik asit takviyeleri, zihinsel ve bilişsel bozuklukları olan kişilerde beyin fonksiyonlarını iyileştirebilir. Bu madde ilerlemeyi yavaşlatmaya ve Alzheimer hastalığının tedavisine yardımcı olabilir.
Zihinsel Bozukluklarla Savaşır
Araştırmalar, depresyonu olan kişilerin kandaki folat düzeylerinin düşük olduğunu göstermiştir. Antidepresanlarla kombinasyon halinde B9 vitamini takviyelerinin, depresif semptomların tedavisinde tek başına antidepresandan daha etkili olduğu bulunmuştur Ek olarak, antipsikotik ilaçlarla birlikte folik asit almanın şizofreni hastalarında belirtilerin iyileşmesini sağladığı görülmüştür.
Kalp Hastalığı Riskini Azaltır
Folat, homosistein metabolizmasında önemli bir rol oynar. Bu amino asidin fazlalığı, kardiyovasküler hastalık geliştirme riskini artırır. Araştırmalara göre, folat takviyeleri genel kalp hastalığı riskini yüzde 4 ve felç riskini yüzde 10 azaltabilir.
B9 vitamininin, kan akışını iyileştirdiği ve tansiyon seviyelerini dengelediği bilinmektedir. Her iki faktör de kalp sağlığı üzerinde olumlu bir etkiye sahiptir.
YAN ETKİLERE DİKKAT EDİN
Yüksek dozda sentetik folat tüketmek B12 eksikliğini maskeleyebilir. Her iki vitamin eksikliği ile megaloblastik anemi gelişir ve folat bu durumla etkili bir şekilde baş eder. Bununla birlikte, B12 eksikliği ile ortaya çıkan nörolojik sorunları düzeltmez ve önemli bir maddenin eksikliği, geri dönüşü olmayan sonuçlar ortaya çıkana kadar fark edilmeyebilir.
Ayrıca, yüksek dozlarda B9 almak, doğal öldürücü hücreler (NK hücreleri) dahil olmak üzere bağışıklık hücrelerinin aktivitesini azaltabilir. Folik asidin belirli reçeteli ilaçlarla, özellikle epilepsi, ülseratif kolit ve belirli kanser türleri ve otoimmün hastalıklara yönelik ilaçlarla birleştirilmesi önerilmez.
HAMİLELİKTE FOLİK ASİDİN ÖNEMİ
Hamile kadınlarda folik asit ve folat eksikliği, düşük riskini artırır. Annelerin hamilelik sırasında folat eksikliği varsa, çocuklarında zeka geriliği riski daha da artar.
Genellikle gebelik öncesi ve ilk trimesterdeki hastalarda gizli bir folat ve folik asit eksikliği vardır. Eksiklik bu dönemde özellikle tehlikelidir, çünkü fetüste nöral tüp oluşumu gebeliğin ilk günlerinden başlar ve gebeliğin 28. haftasında sona erer. Bu aşamada bir kadın, çok ihtiyaç duyduğu bir vitaminin eksikliğinin ve olası sonuçlarının henüz farkında olmayabilir.
Bu nedenle gebe kalmadan 9 ay önce folik asit takviyesi ideal kabul edilir. Hamilelik daha sonraki bir tarihte öğrenilse bile, folik asit almaya başlamak asla gereksiz değildir. Anne adayının kendi folatı yaklaşık 4 ay yetecektir, bu yüzden panik yapmayın. Hamileliği öğrenir öğrenmez folik asit tüketimini artırın.
Hamilelik sırasında, bu vitaminin tüketimi büyük ölçüde artar. Bununla birlikte, yeterli farmakolojik destekle, vücuttaki folat seviyeleri, her üç trimesterde ve emzirme sırasında uygun seviyede kalır.
Folat eksikliği ile halsizlik, baş ağrısı, bayılma, ciltte solgunluk, kırmızı dil ve ishal görülür. Eksiklik zamanında giderilmezse folat eksikliği anemisi gibi bir hastalık gelişebilir.
İnsanlar için ana folatın kaynağı besinlerdir. Folatın emilim ve kullanım derecesi, gıdanın doğasına, hazırlanma şekline ve sindirim sisteminin durumuna bağlıdır. Örneğin, yeşil yapraklı sebzelerin yetiştirilmesine yönelik hızlandırılmış teknolojiler, bitkilerin uygun miktarda B9 vitamini biriktirmesine izin vermez. Aynı zamanda hamile kadınlarda folat ihtiyacı neredeyse iki katına çıkar. Anne adayının bu eksikliği sentetik katkı maddeleri olmadan sadece gıda ile telafi edebilmesi çok zor olur.
Folat eksikliğinin klinik belirtilerinin gelişmesinin önlenmesi için laboratuvar teşhisi çok önemlidir. Test sonuçlarına bağlı olarak, doktor ilacın bireysel bir dozajını ve şeklini seçer.
Hamile ve emzikli kadınlar için genel tavsiye 400-800 mcg/gün folik asittir. Ancak bu doz, doktor reçetesi olmadan alınmamalıdır. Doz aşımı durumunda fetüste karbonhidrat metabolizmasının bozulması ve nörotoksisite riskleri artar.
UZMAN YORUMU
Dyt. Serkan Sıtkı Şahin, B9 vitamininie dair merak edilenleri anlattı:
Öncelikle folat ve folik asit kavramlarını ayırmamız gerekiyor. Bunlar B9 vitamininin farklı formlarıdır ve isimleri sıklıkla yanlışlıkla birbirinin yerine kullanılır.
Folat, en çok yeşil yapraklılarda bulunan B9 vitamininin doğal bir şeklidir. Ek olarak, folatlar avokado, Brüksel lahanası, brokoli ve diğer birçok gıdada bulunur. Folik asit ise B9 vitamininin sentetik olarak üretilmiş halidir.
B9 vitamini eksikliği, kardiyovasküler hastalık risklerini, hamilelik sırasında anormallikleri ve fetal gelişim patolojisini artırır. Bu riskleri önlemek için, bir kişinin emilebilir bir biçimde B9 vitamini alması gerekir.
B9 vitamininin emilimi, folat döngüsü genlerine bağlıdır. Bu genlerde mutasyonlar veya bozulmalar varsa, sentetik bir B9 vitamini formu olan folik asidin emiliminde zorluklar ortaya çıkar. B9 vitamininin aktif (yani iyi emilen) formuna 5-metilentetrahidrofolat denir. Diyet yoluyla alınan B9 vitamininin çoğu, vücudun emmesi daha kolay olan aktif forma dönüştürülür.
B9 vitamininin sentetik formunun aşırı tüketimi, folik asidin aktif forma dönüştürülmeyen kanda sürekli dolaşmasına neden olabilir. Bu, örneğin çok yüksek dozlarda B9 vitamini içeren sürekli mantıksız multivitamin alımı ile olur. Yani vücut bunu kendi ihtiyaçları için kullanamaz.
B9 vitamini hücre bölünmesi sürecine dahil olduğu için teorik olarak fazla sindirilmemiş folat kanser riskini artırır. Doğrudan endikasyonunuz yoksa (hamilelik ve planlaması), B9 vitamini eksikliğini önlemek için besinler yoluyla B9 vitaminini almak en iyisidir. Günlük salatalarınıza yeşil yapraklı sebzeler eklemekten çekinmeyin. Avokado, folata ek olarak size kardiyovasküler sistem için de önemli olan potasyum sağlayacaktır. Brokoli, vücuda güçlü bir antioksidan olan sülforafan sağlar. Tek başına gıda kaynaklarıyla aşırı B9 vitamini alımı çok zordur, doz aşımı imkansıza yakındır. Bir insan bu kadar çok yemek yiyemez.
Takviyelerin sadece bir uzman kontrolünde alınması gerektiğini ve besinler kadar etkili olmayabielceğini unutmayın.