Midyenin de aralarında bulunduğu çift kabuklu deniz canlıları dayanıklı ve besleyici gıdalar arasında. (Fotoğraf: Pexels)
ScienceNews‘ün uzmanlara dayandırarak verdiği listedeki altı yiyecek şöyle:
Millet (darı)
Karbonhidrat, protein, mineral (potasyum, fosfor, magnezyum) kaynağı. Glutensiz tam tahıl. Un, makarna, bira, cips yapımında kullanılıyor.
Birleşmiş Milletler 2013’ü ‘Kinoa yılı‘ ilan ettiğinde satışlar patlamıştı. 2023 yılını darı yılı ilan etti. İlk kez 10 bin yıl önce Asya’da yetiştirilen darı sert koşullara dayanıklı, kuru iklimde az su ile yaşayabiliyor. Darı teff, amarant ve sorgumla birlikte en eski tohumlardan.
Bambara yerfıstığı
Protein, lif, mineral (potasyum, magnezyum, demir) kaynağı. Kızartılarak ya da haşlanarak yeniyor. Glutensiz un ve fıstık sütü yapımında kullanılıyor.
Süte alternatif olarak tüketilen badem veya soya sütünün yerini yakında Bambara fıstığı alabilir. Kuraklığa dayanıklı bu baklagil Sahra Altı Afrika’da, besin açısından fakir toprakta bile yetişiyor.
Midye
Protein, omega-3, B12, mineral (demir, manganez, çinko) kaynağı. Buharda pişirilip çeşitli yemek ve çorbalarda kullanılıyor.
İstiridye, deniz tarağı, midye gibi çift kabuklu deniz canlılarının 2050 yılında tüm deniz mahsüllerinin yüzde 40’ını oluşturması bekleniyor. University of California Santa Barbara’dan Halley Froehlich özellikle midyenin ‘çok dayanıklı ve besleyici’ olduğunu söylüyor. Midyenin bir dezavantajı var: Kabuk oluşturan deniz canlıları sudaki karbon seviyesini artırıyor. Ancak bu noktada kelp yardıma koşuyor.
Kelp (Esmer yosun)
Vitamin, mineral (iyot, kalsiyum, demir) antioksidan kaynağı. Salatalarda, içecek karşımlarında kullanılıyor, turşusu kuruluyor. Şampuan, diş macunu ve biyoyakıtlarda bulunuyor.
Fotosentez sırasında karbondioksiti çektiği için bulunduğu sulu ortamın asidini düşürüyor. Alaska’da kelp ve iki kabuklu deniz canlılarının birlikte yetiştirilmesinin sebebi bu dengeyi kurmak. Kelp ayrıca sualtı ağaçları gibi karbonu emiyor. Kelp ve su yosunları Uzakdoğu’da binlerce yıldır tüketiliyor ancak Batı’da hala temel gıda olarak görülmüyor.
Enset (Çakma muz)
Korbonhidrat, kalsiyum, potasyum, çinko kaynağı. Lapa ya da ekmek olarak tüketiliyor.
Kurak ortama dayayan bu Etiyopya yerlisinin lakabı ‘sahte muz.’ Bitki muz ağacına benziyor ancak meyvesi yenmiyor. Enset’e ‘açlığa karşı ağaç’ da deniyor çünkü nişastalı kökleri yılın her mevsiminde toplanıp kullanılabiliyor. 2021 yılında yayınlanan bir gıda raporu, enset’in Afrika’nın hatta dünyanın diğer bölgelerinde de yetiştirilebileceğini öngördü.
Cassava (Manyok)
Karbonhidrat, potasyum, C vitamini kaynağı. Çeşitli şekillerde pişirilip tüketiliyor, glutensiz unu yapılabiliyor.
Nişastalı bu kök bitki, Güney Amerika’dan. Dayanıklı, sürdürülebilir ve besleyici. Bugün yaklaşık 100 ülkede yetiştiriliyor. 40 dereceye kadar sıcaklıkları ve tuzu tolere edebiliyor. Soymadan tüketildiğinde kabuğundaki siyanür tehlikeli düzeyde ancak soyulur ya da suda bekletilir yahut pişirilirse güvenli bir gıda.