Rusya'nın 2022'deki işgalinden bu yana, 100.000'den fazla Ukraynalı askerin ülkenin firar yasaları kapsamında suçlandığı belirtildi.
Firar, Ukrayna ordusunu umutsuzca ihtiyaç duyduğu insan gücünden mahrum bırakıyor ve Rusya ile devam eden savaşta kritik bir dönemde planları felce uğratıyor.
Askerlere, avukatlara ve Ukraynalı yetkililere göre, akla gelebilecek her türlü sıkıntıyla karşı karşıya kalan on binlerce Ukraynalı asker, yorgun ve bitkin bir halde, savaş ve cephe hattı pozisyonlarından uzaklaşarak kimliğini gizlemeye başladı. Askeri komutanlar ve askerlere göre, tüm birlikler görev yerlerini terk ederek savunma hatlarını savunmasız bıraktı ve toprak kayıplarını hızlandırdı.
Bazıları tıbbi izin alıp bir daha geri dönmüyor, savaşın travmalarıyla boğuşuyor ve zafere dair umutsuz beklentilerle moralleri bozuluyor. Diğerleri komutanlarla çatışıyor ve bazen çatışmaların ortasında emirleri yerine getirmeyi reddediyor.
Kiev'de yaşayan askeri analist Oleksandr Kovalenko, "Bu sorun kritik önemde" diyor. "Bu savaşın üçüncü yılı ve bu sorun daha da büyüyecek."
Her ne kadar Moskova da firarlarla uğraşıyor olsa da, firar eden Ukraynalılar ordularını rahatsız eden köklü sorunları ve Kiev'in savaşı nasıl yönettiğini gözler önüne seriyor: Hatalı seferberlik girişiminden cephe birliklerinin aşırı gerilmesine ve içinin boşaltılmasına kadar. Firarlar, ABD'nin Ukrayna'yı daha fazla asker toplamaya ve 18 yaşından küçüklerin askere alınmasına izin vermeye çağırdığı bir dönemde geldi.
Associated Press (AP) haber ajansı iki asker kaçağı, üç avukat ve bir düzine Ukraynalı yetkili ve askeri komutanla konuştu. Yetkililer ve komutanlar gizli bilgileri ifşa etmemek için isimlerinin gizli kalması koşuluyla konuştu.
Ukrayna'nın Ekim ayında Vuhledar kasabasını kaybetmesinin başlıca nedenlerinden birinin firar olduğunu belirten 72. Tugay'dan bir subay, "Açık konuşmak gerekirse, artık insanlarımızdan azami ölçüde yararlandık," dedi.
Ülkenin Genel Savcılığına göre, Rusya'nın Şubat 2022'deki işgalinden bu yana 100.000'den fazla asker Ukrayna'nın firar yasaları kapsamında suçlandı.
Hükümet yetkilileri ve askeri komutanların büyük ölçüde başarısız olduğunu kabul ettiği agresif ve tartışmalı bir seferberlik hamlesi başlatan Kiev'in ardından, sadece geçen yıl neredeyse yarısı firar etti.
Seferberlik başlamadan önce 300.000 Ukraynalı askerin savaşa katıldığı tahmin edildiğinden, bu sayı her açıdan şaşırtıcı derecede yüksek. Firar edenlerin gerçek sayısı ise çok daha yüksek olabilir. Askeri konularda bilgi sahibi bir milletvekili bu sayının 200.000'e kadar çıkabileceğini tahmin ediyor.
Birçok asker kaçağı tıbbi izin aldıktan sonra taburuna geri dönmüyor. Savaşın devam etmesinden dolayı bu kişiler psikolojik ve duygusal olarak yara almış durumdalar. Savaşma isteğini toplayamadıkları için suçluluk duyuyor, savaş çabalarının nasıl yönetildiğine dair öfke duyuyor ve savaşın kazanılamaz görünmesinden dolayı hayal kırıklığı yaşıyorlar.
"Büyük bir sorun karşısında sessiz kalmak sadece ülkemize zarar verir," diyen Serhii Hnezdilov, firar kararı hakkında kamuoyu önünde konuşan az sayıdaki askerden biri. AP'nin eylül ayında kendisiyle yaptığı röportajdan kısa bir süre sonra suçlandı.
Bir başka asker kaçağı da başlangıçta ameliyat olması gerektiği için piyade birliğinden izin alarak ayrıldığını söyledi. İzni bittiğinde geri dönmeye cesaret edememiş.
Öldürüldüğünü gördüğü arkadaşları hakkında hala kabuslar görüyor.
"Bunu açıklamanın en iyi yolu, gelen ateşin altında oturduğunuzu ve onların (Rus) tarafından size doğru 50 mermi geldiğini, bizim tarafımızdan ise sadece bir tane olduğunu hayal etmek. Sonra arkadaşlarınızın nasıl paramparça olduğunu görüyorsunuz ve her an sizin de başınıza gelebileceğini fark ediyorsunuz" dedi.
"Bu arada 10 kilometre ötedeki adamlar (Ukraynalı askerler) size telsizden emir veriyor: 'Haydi, kendinizi hazırlayın. Her şey yoluna girecek' diyorlar" dedi.
Hnezdilov da tıbbi yardım almak için ayrıldı. Ameliyata girmeden önce firar ettiğini açıkladı. Beş yıllık askerlik hizmetinden sonra, ülke yönetiminin daha önce verdiği sözlere rağmen terhis edilme umudu görmediğini söyledi.
Hnezdilov, "Eğer (askerlik hizmetinin) bir sonu yoksa, bu bir hapishaneye dönüşür. Bu ülkeyi savunmak için neden bulmak psikolojik olarak zorlaşır," dedi.
AP, tüm birliklerin emirlere karşı gelerek mevzilerini terk etmesi nedeniyle savunma hatlarının ciddi şekilde tehlikeye girdiği vakaları öğrendi.
Hnezdilov, "Siyasi irade eksikliği ve özellikle piyade birliklerinin kötü yönetimi nedeniyle, şu anda kontrol ettiğimiz bölgeleri düzgün bir şekilde savunacak bir yönde ilerlemiyoruz," dedi.
Bir milletvekiline göre, Ukrayna ordusu eylül ayında büyük ölçüde ölümler, yaralanmalar ve firarlar nedeniyle cephede 4.000 asker açığı kaydetti. Firar edenlerin çoğu yeni askere alınanlar arasındaydı.
Firar vakalarını işleme koymak ve kolluk kuvvetlerine iletmekle görevli hukuk servisinin başkanı, çok sayıda firar vakası olduğunu söyledi.
"Asıl mesele, çatışmalar sırasında muharebe pozisyonlarını terk etmeleri ve yoldaşlarının bu yüzden ölmesi. Küçük ya da büyük birliklerin kaçtığı birkaç durum yaşadık. Kanatlarını açığa çıkardılar ve düşman bu kanatlara geldi ve silah arkadaşlarını öldürdü, çünkü mevzilerde duranlar etrafta başka kimsenin olmadığını bilmiyorlardı," dedi.
Ukrayna'nın iki yıl boyunca savunduğu Vuhledar'ın ekim ayında birkaç hafta içinde bu şekilde kaybedildiğini söyleyen 72. Tugay subayı, en son çekilenler arasındaydı.
Vuhledar düşmeden önceki haftalarda 72. Tugay'ın mevcudu zaten çok zayıftı. Subay, sadece bir hat taburu ve iki tüfek taburunun sonlara doğru kasabayı tuttuğunu söyledi. Taburun her bir bölüğünde 120 asker olması gerekirken ölümler, yaralanmalar ve firarlar nedeniyle bazı bölüklerin mevcudunun sadece 10'a düştüğünü belirtti. Bu bölüklerdeki kayıp askerlerin yaklaşık yüzde 20'si firar etmişti.
"Bu oran her ay katlanarak artıyor" diye ekledi.
Rusya Ukrayna'nın zayıf konumunu fark edip saldırınca takviye birlikler gönderildi. Ancak subay, daha sonra takviye birliklerin de ayrıldığını söyledi. Bu nedenle 72. Tugay taburlarından biri geri çekildiğinde, mensuplarının kimsenin onları korumadığını bilmedikleri için vurulduğunu söyledi.
Subay yine de firarilere karşı kötü niyet beslemiyor.
"Şu aşamada taburumdan ve diğerlerinden hiçbir askeri kınamıyorum. Çünkü herkes gerçekten yorgun," dedi.
Üç askeri yetkiliye ve Ukrayna Devlet Soruşturma Bürosu sözcüsüne göre savcılar ve ordu, firari askerler hakkında suç duyurusunda bulunmamayı tercih ediyor ve bunu ancak onları geri dönmeye ikna edemedikleri takdirde yapıyorlar. Bazı firariler geri dönüyor, ancak tekrar ayrılıyorlar.
Ukrayna Genelkurmay Başkanlığı askerlere psikolojik destek verildiğini söyledi, ancak firarların savaş alanında yarattığı etkiye ilişkin e-postayla gönderilen sorulara yanıt vermedi.
Bu tür davalara bakan iki avukat, askerler suçlandıktan sonra onları savunmanın zor olduğunu söylüyor. Müvekkillerinin ayrıldıkları zamanki psikolojik durumlarına odaklanıyorlar.
Avukat Tetyana Ivanova, "İnsanlar içinde bulundukları durumla psikolojik olarak baş edemiyorlar ve kendilerine psikolojik yardım sağlanmıyor," dedi.
Psikolojik nedenlerle firar etmekten beraat eden askerler tehlikeli bir emsal oluşturuyor Ivanova, "O zaman neredeyse herkes (firar etmekte) haklı, çünkü (piyadeler arasında) neredeyse hiç sağlıklı insan kalmadı," dedi.